آلودگی هوای تهران را اینگونه باید مهار کنیم

از نیمه اول دهه هفتاد خورشیدی آلودگی هوا یکی از آشکار‌ترین چالش‏‌های زیست‏ محیطی شهر تهران بوده ‌است به...

از نیمه اول دهه هفتاد خورشیدی آلودگی هوا یکی از آشکار‌ترین چالش‏‌های زیست‏ محیطی شهر تهران بوده ‌است به گونه ‏ای که براساس برآوردها، سالانه هزاران تن آلاینده وارد هوای شهر تهران می‏‌شود. اما چگونه می توان آلودگی های تهران را مهار کرد، آسمونی در این بخش، مقاله ای کامل در مورد نحوه مقابله با آلودگی تهران را برای شما عزیزان تهیه و تنظیم کرده است.

کیفیت پایین سوخت‏‌های تولید داخل و بنزین آلوده، وجود مجتمع‌‏های صنعتی، پالایشگاه‌‏ها، کارخانه‏‌ها و معادن شن و ماسه در غرب تهران، به ویژه در جاده مخصوص کرج، تخریب ساختمان‏‌ها، راه‏بندان‏‌های سنگین، تمرکز کلان جمعیت، بافت شهری نامناسب، کمبود فضای سبز، اوضاع نامناسب اقلیمی و عوامل جوی، ناوگان فرسوده و ناکارآمد ترابری عمومی، شمار زیاد خودروها (4 میلیون و200 هزار خودرو) و فرسوده و نااستاندارد بودن دست کم سیصدهزار خودرو در شهر و نیز وجود شمار زیاد موتورسیکلت‏‌های کاربراتوری که هر یک هشت برابر یک خودرو آلودگی تولید می‌‏کنند، بلندمرتبه‏‌سازی و تراکم‌‏فروشی از جمله مهم‏ترین عوامل و زمینه‏‌های این آلودگی به شمار می‏‌آیند.

افزون بر موارد یاد شده از شهرک‌های اقماری و شهرهای پیرامونی پایتخت روزانه 25 درصد به شمار خودروهای در حال تردد شهر تهران افزوده می‌شود. دیگر آنکه، موقعیت جغرافیایی پایتخت در فزایندگی و گستردگی این آلودگی بسیار مؤثر است، به گونه‌‏ای که تهران با مساحتی نزدیک به 800 کیلومتر مربع در دامنه جنوبی کوه‏های البرز واقع شده است. اگرچه شیب عمومی شهر به جنوب است، اما در داخل شهر هم ناهمواری بسیار است. بلندی‏‌های البرز، دیواره شمالی و کوه‏‌های محدوده بی‏‌بی شهربانو، دیواره شرقی شهر را تشکیل می‌‏دهند، اما ارتفاع نواحی جنوبی و غربی تهران چندان بلند نیست.

سدهای کوهستانی شمال و شرق، مانع برون ‏رفت مواد زایدی می‏‌شوند که توسط بادهای غربی به داخل فضای شهر آورده شده‌‏اند و آلودگی هوای شهر بویژه در نواحی مرکزی و شرقی را دامن می‌‏زنند. با توجه به اینکه بادهای غالب تهران جهت غربی و بیشتر صنایع در غرب تهران مستقر هستند، می‌‏توان انتظار داشت که هوای شهر اغلب آلوده باشد. گزارش‌‏ها و داده‏‌ها گویای آن هستند که هر ساله همزمان با سردشدن هوا و اُفت دما که با پایداری و سکون نسبی هوا همراه است، هوای شهر تهران در وضعیت خطرناک و هشدار قرار می‏‌گیرد. بر پایه گزارش ایستگاه‌های سنجش کیفیت طی چند روز نخست دی ماه امسال، هوای چندین منطقه تهران در وضعیت هشدار و ناسالم برای همه گروه‌های جامعه قرار گرفت.

از آنجا که پیش بینی‌ها گواه بر افزایش آلودگی هوای استان و پایداری هوای آلوده بود کمیته اضطرار آلودگی هوا، مدارس مهدکودک‌ها، پیش‌دبستانی‌ها و مدارس ابتدایی بیشتر شهرهای استان تهران در روز شنبه 4 دی 95 را تعطیل اعلام کرد. واقعیت آن است که هشدار شرکت کنترل کیفیت هوای تهران برای چندمین بار طی دو ماه اخیر درباره نتایج پیش‌بینی آلودگی هوا و شاخص آلودگی در وضعیت نامطلوب، جدای از روندها، کنش‏‌ها و واکنش‏‌های سال‏های پیشین نیست، بدین معنا که روزهایی که هوای پایتخت در وضعیت هشدار قرار می‏‌گیرد و غلظت آلاینده‏‌ها به اندازه‌‏ای می‏‌رسد که سازمان‏‌ها و نهادهای دست‏‌اندرکار در قالب کمیته اضطرار آلودگی هوا ناگزیر به نشست‏‌های تصمیم‏‌گیری فوری برای مدیریت بحران آلودگی می‏‌شوند که آن هم عمدتاً در قالب اقدام ‏های زودگذر مانند تعطیلی مدارس، گاه ادارات و معادن شن و ماسه، گسترش محدوده طرح ترافیک، اجرای طرح زوج و فرد خودروها از در منازل و درخواست از شهروندان برای استفاده ‏نکردن از خودروهای شخصی و پرهیز از تردد به صورت تک‏ سرنشین در روزهای آلوده نمود می‏‌یابد. واقعیت آن است که بارگذاری جمعیت و وسایل نقلیه چندین برابر ظرفیت مسکونی و معابر پایتخت است.

برابر پژوهش‌های انجام شده امروزه شمار وسایل نقلیه تهران چهار برابر گنجایش معابر است و این به معنای آکندگی گنجایش معابر و خیابان‌های این شهر است. بر پایه گزارش‌‏ها، هم اکنون بیش از چهار میلیون خودرو و حدود دو میلیون موتورسیکلت فعال در تهران وجود دارد. این در حالی است که موتور سیکلت‏‌های کاربراتوری هر یک هشت برابر یک خودرو آلودگی تولید می‏‌کنند.

واکاوی داده‏‌ها و یافته‏‌ها نشان می‏‌دهند آلودگی هوای تهران از یک سو برآیند موقعیت محصور جغرافیایی این کلانشهر است که شرح آن در بالا رفت و از سوی دیگر، پیامد ناکارآمدی مدیریت فضا در مقیاس شهری و کشوری و مداخله جریان‏‌های مؤثر غیرپاسخگو در فرآیند ساخت‏‌وساز است که به آشفتگی جریان هوا و وزش باد و فزایندگی دامنه آلودگی‌‏های کلانشهر تهران انجامیده است.

هرچند آلودگی هوا طی دو ماه اخیر بیشتر در پیوند با وارونگی دما بوده است اما درباره ماندگاری آلودگی در دیگر ماه‌‏های سال نمی‌‏توان این واقعیت را نادیده گرفت که بلندمرتبه‏‌سازی در غرب و شمال غرب شهر تهران به ویژه در منطقه 22، یعنی درست در مسیر وزش بادهای غالب این شهر، محدودیت مسیر وزش باد را در پی داشته است. بر پایه طرح جامع پیشین، قرار بود منطقه22 به عنوان منطقه تلطیف‏‌کننده هوای تهران نقش بیافریند. در این باره، استدلال شورای ‌عالی شهرسازی و اطلاعات پژوهشکده سازمان هواشناسی گواه بر تأیید وضعیت یادشده است.

بر پایه یافته‏‌های موجود در حال حاضر، 17 سازمان، ارگان و نهاد به شکلی درگیر آلودگی هوا هستند که کارکرد این سازمان‌ها اعم از دولت، مجلس، دانشگاه، مراکز پژوهشی و شهرداری در کنترل برنامه‌ریزی آلودگی هوا مشخص نیست. داده‌‏ها گویای آن هستند که درصد کمی از سوخت مصرفی کشور یورو 4 واقعی با کیفیت مناسب است، بدین معنا که از حدود60 میلیون لیتر بنزین تولیدی کشور 28 میلیون لیتر کیفیت یورو 4 دارد و مابقی آن کیفیت یورو 2 است. نکته مهم دیگر درباره آلودگی هوا، استفاده از قطعات بی‌کیفیت حتی در خودروسازی‌های کشور است، آنجا که به‌ جای استفاده از قطعات باکیفیت در سامانه سوخت‌رسانی و کاتالیست‌های کنترل آلایندگی خودرو، از قطعات با کیفیت پایین‌ و ارزان استفاده می‌شود تا به جای آنکه حداقل پس از دو سال مصرف سوخت بی‌کیفیت کارایی خود را از دست بدهند، پس از شش ماه عملاً دیگر کارایی لازم را ندارند و به آلودگی بنزین‌های بی‌کیفیت دامن می‌زنند.

بر این پایه، مقابله با بحران آلودگی هوای تهران اراده استوار و باوری نظام‌‏مند می‏‌خواهد که از توان یک نهاد و سازمان خارج است و نیازمند نوعی هماهنگی و اقتدار در حوزه عمل در مقیاس ملی است، بدین معنا که باید از رهگذر همکاری دولت با بانک‌‏ها، خودروهای حمل و نقل همگانی فرسوده نوسازی شوند، از ثبت و سفارش و تولید موتور سیکلت‌های کاربراتوری جلوگیری شود، علاوه بر این جریمه خودروهای فرسوده، محدودیت استفاده از موتورهای کاربراتوری در دستگاه‌‏های دولتی و شهرداری‌ها، حذف سهمیه سوخت خودروهای فرسوده طی یک برنامه چندساله از دیگر اقداماتی است که میتواند موثر باشد، همچنین کاهش زمان اعتبار معاینه فنی خودروها به سالانه، نظارت و ممیزی برای استانداردسازی بنزین‌ها از سوی سازمان‌ها بخصوص وزارت نفت و ملزم‏ شدن همه سازمان‏‌ها و نهادها به اجرای قوانین زیست‏‌محیطی، توجه به هشدارهای سازمان هواشناسی بویژه در زمان‏‌های سرد سال که با وارونگی دما همراه است، همگی می‌‏توانند در مهار آلودگی کلانشهر تهران کارآمد باشند.

از آنجایی‌که عمده انتشار آلاینده‌های هوا از منابع متحرک در شهر تهران است بنابراین در این زمینه باید موارد ذیل را مدنظر قرار داد:

سرعت بخشیدن به توسعه مسیرها و ناوگان حمل و نقل عمومی
جایگزینی خودروهای فرسوده با تأکید بر جایگزینی با خودروهای هیبریدی
3- نظارت مناسب و بازنگری در دستورالعمل‌های معاینه فنی خودروها (فیلتر ذرات دیزل، استفاده از کاتالیست)
4- تشویق تولیدکنندگان خودرو به تولید بیشتر خودروهای هیبریدی
5- تولید و توزیع سوخت مناسب با استانداردهای روز دنیا

در رابطه با منابع ثابت می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: