بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران طبق ماده 10 قانون پولی و بانکی کشور ایران، مسئول تنظیم و اجرای سیاست اعتباری و پولی بر اساس سیاست کلی اقتصادی کشور می‌باشد. برای آشنایی با بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران این بخش آسمونی را تا پایان مطالعه نمایید.

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران جانشین بانک مرکزی ایران است که در تاریخ 18 مرداد ماه 1339 تأسیس گردید. حفظ ارزش داخلی و خارجی پول ملی کشور، انتشار اسکناس و ضرب سکه‌های فلزی رایج کشور، تنظیم مقررات مربوط به معاملات ارزی و ریالی، نظارت بر صدور و ورود ارز و پول رایج کشور، تنظیم‌کننده نظام پولی و اعتباری کشور، نظارت بر بانک‌ها و مؤسسات اعتباری برخی از وظایف بانک مرکزی است.

وظایف بانک مرکزی ایران

براساس قانون پولی و بانکی کشور مصوب تیر ماه 1351 بانک مرکزی، به عنوان تنظیم‌کننده نظام پولی و اعتباری کشور، موظف به انجام وظایف زیر می‌باشد:

• حفظ ارزش داخلی و خارجی پول ملی کشور
• انتشار اسکناس و ضرب سکه‌های فلزی رایج کشور
• تنظیم مقررات مربوط به معاملات ارزی و ریالی
• نظارت بر معاملات طلا و وضع مقررات مربوط به آن
• نظارت بر صدور و ورود ارز و پول رایج کشور
• تنظیم‌کننده نظام پولی و اعتباری کشور
• نظارت بر بانک‌ها و مؤسسات اعتباری
• تنظیم حجم اعتبارات بانکی و ایجاد هماهنگی، متناسب با نیازهای پولی کشور
• نگهداری از حساب‌های کلیه وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت
• نگهداری کلیه ذخایر ارزی و طلای کشور
• نمایندگی دولت در سازمان‌های مالی و بین‌المللی
• در اختیار داشتن تصدی تمام عملیات انتشار اوراق بهادار دولتی
• گردآوری و تهیه طیف وسیعی از آمارهای اقتصادی جهت کنترل تورم و توسعه اقتصادی
• انعقاد موافقت نامه پرداخت و اجرای قراردادهای پولی، مالی، بازرگانی و ترانزیتی دولت و سایر کشورها.

ارکان بانک مرکزی ایران

ساختمان بانک مرکزی در سمت چپ تصویر دیده می‌شود

مجمع عمومی بانک مرکزی ایران

• رئیس‌جمهور (ریاست مجمع)
• وزیر امور اقتصادی و دارایی
• رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور
• وزیر صنعت، معدن و تجارت
• یک نفر از وزرا به انتخاب هیئت وزیران

تبصره 1: رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به پیشنهاد رئیس‌جمهور و بعد از تأیید مجمع عمومی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با حکم رئیس‌جمهور منصوب می‌گردد.

تبصره 2: قائم مقام بانک مرکزی به پیشنهاد رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و پس از تأیید مجمع عمومی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با حکم رئیس‌جمهور منصوب می‌شود.

وظایف مجمع عمومی بانک مرکزی ایران

• رسیدگی و تصویب ترازنامه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
• رسیدگی و اتخاذ تصمیم نهایی نسبت به گزارشهای هیئت نظارت
• رسیدگی و اتخاذ تصمیم دربارهٔ پیشنهاد تقسیم سود ویژه بانک
• انتخاب اعضای هیئت نظار به پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی
• سایر وظایفی که طبق مقررات این قانون به عهده مجمع عمومی گذارده شده‌است.

شورای پول و اعتبار بانک مرکزی ایران

• وزیر امور اقتصادی و دارایی یا معاون وی
• رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
• رئیس سازمان برنامه و بودجه یا معاون وی
• دو تن از وزرا به انتخاب هیئت وزیران
• وزارت صنعت، معدن و تجارت
• دادستان کل کشور یا معاون وی
• رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن
• رئیس اتاق تعاون
• نمایندگان کمیسیونهای امور اقتصادی و برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی (هر کدام یک نفر) به عنوان ناظر با انتخاب مجلس

اعضای هیئت عامل بانک مرکزی ایران

• رئیس کل
• قائم مقام
• دبیرکل بانک
• سه نفر معاون

وظایف و اختیارات هیئت عامل بانک مرکزی ایران

• رئیس کل بانک مرکزی جمهوری ایران به عنوان بالاترین مقام اجرایی و اداری عهده‌دار کلیه امور بانک به استثناء وظایفی است که به موجب قانون پولی و بانکی و اصلاحیه‌های بعدی به عهده ارکان بانک گذارده شده‌است. همچنین وی مسؤول حسن اداره امور بانک و موظف به اجرای قوانین و آیین‌نامه‌های مربوط به آن می‌باشد. رئیس کل بانک نماینده بانک در کلیه مراجع رسمی داخلی و خارجی با حق توکیل می‌باشد. رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به پیشنهاد رئیس‌جمهور و بعد از تأیید مجمع عمومی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با حکم رئیس‌جمهور منصوب می‌گردد
• قائم مقام بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به پیشنهاد رئیس کل بانک مرکزی و پس از تأیید مجمع عمومی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با حکم رئیس‌جمهور منصوب می‌شود
• دبیرکل بانک به پیشنهاد رئیس کل بانک مرکزی و تصویب مجمع عمومی منصوب می‌گردد و سرپرستی دبیرخانه شورای پول و اعتبار را نیز به عهده دارد و همچنین دادستان هیئت انتظامی بانک‌ها می‌باشد.
• معاونان بانک از طرف رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران منصوب و وظایف آنان بوسیله نامبرده تعیین می‌شود.

اعضای هیئت نظارت اندوخته اسکناس بانک مرکزی ایران

• رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران یا معاون او
• دو نماینده مجلس شورای اسلامی به انتخاب مجلس
• دادستان کل کشور یا معاون او
• خزانه دار کل کشور
• رئیس کل دیوان محاسبات
• رئیس هیئت نظارت

وظایف هیئت نظارت اندوخته اسکناس: هیئت نظارت اندوخته اسکناس عهده‌دار نظارت بر حسن اجرای مفاد ماده پنج قانون پولی و بانکی کشور از طریق تحویل و نگهداری اسکناسهای چاپ شده و همچنین نگاهداری حساب دارایی‌های موضوع ماده 5 قانون یادشده و صورت جواهرات ملی و تنظیم مقررات مربوط به نمایش و نظارت بر ورود و خروج آن‌ها از خزانه بانک و به علاوه نظارت بر معدوم کردن اسکناس‌هایی که باید از جریان خارج شود، می‌باشد.

هیئت نظارت بانک مرکزی ایران

اعضای هیئت نظارت: هیئت نظار مرکب از یک نفر رئیس و چهار نفر عضو از میان حسابرسان خبره یا افراد مطلع در امور حسابداری یا بانکی با داشتن حداقل ده سال سابقه کار است که به پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی و تصویب مجمع عمومی برای مدت 2 سال انتخاب می‌شوند و انتخاب مجدد آنان بلامانع است.

وظایف هیئت نظارت بانک مرکزی ایران

• هیئت نظار مسئول رسیدگی به حسابها و تعهدات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است که نسبت به صحت این حسابها و تعهدات اظهار نظر می‌کند.
• رسیدگی به ترازنامه پایان سال بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و تهیه گزارش برای مجمع عمومی سالانه
• رسیدگی به صورت ریز دارایی‌ها و بدهی‌ها و خلاصه حسابهای بانک و گواهی آن‌ها برای انتشار
• رسیدگی به عملیات بانک از لحاظ انطباق آن‌ها با موازین قانونی

رؤسای کل بانک مرکزی ایران

روسای کل بانک مرکزی کشور ایران از ابتدای تأسیس تاکنون به شرح زیر هستند:

• محمدرضا فرزین (تاکنون-1401)
• علی صالح‌آبادی (1401–1400)
• اکبر کمیجانی (1400)
• عبدالناصر همتی (1400–1397)
• ولی‌الله سیف (1397–1392)
• محمود بهمنی (1392–1387)
• طهماسب مظاهری (1387–1386)
• ابراهیم شیبانی (1386–1382)
• محمدجواد وهاجی (قائم مقام رئیس کل) (1382)
• سید محسن نوربخش (1382–1373)
• سید محمدحسین عادلی (1373–1368)
• مجید قاسمی (1368–1365)
• سید محسن نوربخش (1365–1360)
• علیرضا نوبری (1360–1358)
• محمدعلی مولوی (1358–1357)
• یوسف خوش‌کیش (1357–1356)
• حسنعلی مهران (1356–1354)
• محمد یگانه (1354–1352)
• عبدالعلی جهانشاهی (1352–1350)
• محمدمهدی سمیعی (1350–1349)
• خداداد فرمانفرمائیان (1349–1348)
• محمدمهدی سمیعی (1348–1343)
• علی‌اصغر پورهمایون (1343–1340)
• ابراهیم کاشانی (1340–1339)