صنعت اسقاط و بازیافت خودرو

آسمونی : طی چند دهه گذشته با وسعت یافتن شهرها ، نیاز به خودرو برای سفرهای درون شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است. عده ای داشتن خودرو جدید و آخرین مدل را نشانگر جایگاه ویژه اجتماعی می داند و اغلب جوانان نیز از راندن خودرو با سرعت بالا لذت می برند. تقاضا برای آلودگی هوا، کمبود پارکینگ و ترافیک سنگین ، سبب ایجاد و رشد فناوری جدید ساخت خودروها شده است. خودروهایی که علاوه بر زیبایی ، سرعت بیشتر ، مصرف کمتر و بدنه کوچکتری دارند. خودروهای تولید شده بر اساس فناوری جدید با توجه به امتیازهای پیش گفته و تسهیلاتی مانند فروش اقساطی ، مورد استقبال قرار گرفته اند. بر اساس آمار روزانه 1200 دستگاه خودرو جدید تولید می شود. به بیان دیگر ناگزیر سالانه بیش از نیم میلیون خودرو جدید وارد معابر می شود ، این در حالی است که 5/2 تا 6/2 میلیون خودرو فرسوده در ایران موجود است که 1.5 میلیون آن در تهران است.

بنابراین نیاز به خروج خودروهای فرسوده از کاروان حمل و نقل درون شهری بشدت احساس می شود. این عمل علاوه بر آثار مثبت زیست محیطی از تبدیل شهر به یک پارکینگ بزرگ پیشگیری می کند. از نقطه نظر قانون _ بر اساس ماده 62 قانون برنامه چهارم توسعه _ تمامی خودروهای فرسوده باید تا سال 1388 از رده خارج شوند. با توجه به شمار خودروهای فرسوده برای تحقق مصوبه دولت در این زمینه از سال 1384 سالانه حداقل 350 تا 400 هزار خودروی فرسوده از رده خوارج خواهند شد. با توجه به مطالب پیش گفته و لزوم خروج و انهدام خودروهای فرسوده ضرورت توجه به مدیریت بازیافت خودروهای فرسوده ، بیش از پیش احساس می شود.
در طرح حاضر پس از تعریف بازیافت و شرح شیوه های بازیافت خودروهای فرسوده در خصوص مدیریت بازیافت خودرو ، راه کارهایی پیشنهاد می شود.

تعریف بازیافت و فواید آن :

بازیافت فرایندی است که طی آن مواد زاید جدا شده و به عنوان ماده خام برای تولید محصولات جدید به کار گرفته می شود، به بیان دیگر، بازیافت عبارت است از بازگرداندن مواد قابل استفاده به چرخه تولید و یا به طبیعت.
بازیافت دارای مراحلی چون جداسازی مواد قابل بازیافت ( مانند شیشه، پلاستیک و فلز ) و پردازش مواد است ، به طوری که طی فرایند یا فرایندهایی ، مواد زاید دوباره قابل استفاده شوند.

بازیافت دارای فوایدی است از جمله :

1ـ حجم زباله ورودی به محیط زیست کاهش می یابد.

2ـ از آلودگی کاسته می شود.

3ـ نیاز به مراکز دفن و زباله سوزها کاهش می یابد.

4ـ نیاز به تولید و یا ورود مواد خام از خارج کاهش می یابد.

5ـ تولید ملی افزایش می یابد.

6ـ اشتغال ایجاد می شود.

7ـ سطح بهداشت عمومی بالا می رود.

فرایند بازیافت خودرو

حدود 75 درصد وزن خودرو شامل فلزات و 25 درصد دیگر آن شامل مواد غیر فلزی همچون پلاستیک، لاستیک و شیشه است که دور ریز محسوب می شوند.
هنگامی که عمر یک خودرو به پایان می رسد ، معمولاً به اوراق کنندگان فروخته می شود. قطعاتی که قابل فروش است ، جدا و باقی مانده در محیط رها می شود یا به دستگاه خردکن فرستاده می شود. خردکن ها دارای چکش های بزرگ هستند که توده خودرو را شکسته و آسیاب کرده و به ذراتی به کوچکی یک مشت تبدیل می کنند ، سپس فلزلت از جنس آهن و غیر آهن از یکدیگر جدا می شوند، مواد دیگر نیز دور ریز هستند. این دور ریز سبب آلودگی زمین و خاک می شود و تأثیر نامطلوبی بر محیط زیست دارد.
امروزه در کشورهای توسعه یافته تلاش بر آن است که میزان مواد دور ریز را به حداقل برسانند. از جمله در انگلستان کنسرسیوم بازیافت خودرو انگلیس ( CARE ) پرژه ای را با همکاری خودروسازان و اوراق کنندگان خودرو در دست اجرا دارد که هدف از آن کاهش میزان دور ریز مواد غیر فلزی است. آنها روشهای بازیافت بالقوه ای را در زمینه مواد غیر فلزی انجام می دهند . به کمک این روشها می توان میزان دور ریز مواد اولیه را به هشت درصد رساند و هدف آنها این است که این مقدار تا سال 2015 به پنج درصد برسد.
اوراق کنندگان ( CARE ) از طریق تولید کنندگان، به اطلاعات تولید دسترسی مستقیم دارند. آنها برای شناسایی و جداسازی انواع مختلف پلاستیک در یک مدل خاص خودرو ، این اطلاعات را مورد استفاده قرار می دهند.

بازیافت لاستیک ( تایر )

لاستیک ها حدود پنج درصد وزن خودرو را تشکیل می دهند. در ایران سالانه حدود هفت میلیون حلقه انواع لاستیک سبک و سنگین مصرف می شود . لاستیک های فرسوده از ضایعاتی هستند که به سبب پایداری زیاد تأثیر زیان بار زیست محیطی داشته و چهره طبیعت را نازیبا می کنند.
در صورتی که بدانیم به ازای تولید یک لاستیک کامیونی معادل 22 گالن نفت مصرف می شود و در صورت روکش گذاری لاستیک ، معادل 70 درصد در مصرف نفت خام مورد نیاز صرف جویی می شود ، بیشتر به لزوم بازیافت لاستیک پی می بریم.

لاستیک های فرسوده به شیوه های زیر مورد استفاده مجدد قرار می گیرند :

1ـ روکش مجدد :

لاستیک هایی که شرایط لازم برای بازسازی دارند ، روکش مجدد شده و مورد استفاده قرار می گیرند.

2ـ پودر :

لاستیک ها خرد شده و آسیاب می شوند و به صورت گرانول برای استفاده در سایر محصولات آماده می شوند ، مانند زمین های ورزشی ، رنگ ها ، کف پوش ها .

3ـ پیرولیز :

لاستیک ها را به دور از مجاورت هوا حرارت می دهند ، با این کار روغن و کربن به دست می آید .

4ـ سوزاندن :

به منظور ایجاد انرژی در نیروگاه ها و یا سوخت در کارخانه تولید سیمان ، سوزاندن تایرها باید در شرایط حفاظت شده ای صورت گیرد تا موجب آلودگی هوا نشود. همچنین مواد به جا مانده از احتراق دفع شود. این عمل برای لاستیک های قابل بازیافت توصیه نمی شود.

متخصصان بازیافت، روکش گذاری را مناسب ترین شیوه بازیافت می دانند. فناوری صنعت روکش با پیشرفت فناوری در صنعت ساخت لاستیک همگام بوده و به شیوه ای مکمل رشد داشته است. امید است با تولید لاستیک های روکش شده که از ایمنی و کارایی مناسب برخوردارند، فرهنگ خرید لاستیک های بازیافتی میان متقاضیان رواج یابد.

اهمیت مدیریت بازیافت خودرو های فرسوده

بر اساس آمار های پیش گفته ما با حجم بسیار زیاد خودرو های فرسوده مواجه هستیم. خودروهایی که ناگزیر باید از چرخه حمل و نقل خارج شوند. خروج این خودرو ها موجب تسهیل در حمل ونقل شهری و صرفه جویی در مصرف سوخت و پاکی هوا می شود.
دو شیوه در برخورد با خودروهای فرسوده بکار می رود. اولین شیوه رها کردن خودروهای فرسوده در محیط خارج از شهر ها و یا مناطق دور افتاده است . این شیوه علاوه بر آثار زیان بار زیست محیطی و چشم انداز نازیبایی که ایجاد می کند ، به علت شمار بالای خودرو های فرسوده غیر عملی است.
شیوه دوم مواجهه با خودرو های فرسوده ، بازیافت خودرو های فرسوده است .در بازیافت خودرو، علاوه بر رها شدن از انبوه قراضه و زباله می توان به منافع اقتصادی نیز دست یافت. بازیافت خودرو ها مستلزم اقدامات گسترده و متفاوتی است که در حوزه اختیارات و وظایف سازمان های مختلف قرار دارد. سازمان هایی که با پراکندگی مکانی و جغرافیایی و ساختار مدیریتی گوناگون اداره می شوند. برای سازمان دهی اقدامات پیش گفته نیاز به هماهنگی ، سازماندهی ،کنترل و به بیان دیگر مدیریت یکپارچه خودرو های فرسوده احساس می شود.

از جمله وظایف مدیران، بازیافت خودرو و ایجاد هماهنگی و تسهیل در انجام اقدامات ذیل است :

1ـ تخصیص تسهیلات مالی به صاحبان خودرو های فرسوده از سوی دولت و دستگاه ها .

2ـ سرعت بخشی و تسهیل در انجام اقدامات قانونی ابطال پلاک خودرو ( صدور گواهینامه اسقاط توسط اداره راهنمایی و رانندگی ).

3ـ سازماندهی تحقیقات در زمینه بازیافت خودرو و استفاده از تجارب دیگر کشورها در این زمینه.

4ـ ایجاد شهرک های بازیافت خودرو با حمایت وزارت صنایع و سازمان حفاظت محیط زیست.

5ـ ایجاد همکاری میان تولیدکنندگان و بازیافت کنندگان خودرو به صورتی که اطلاعات مورد نیاز از جمله طرح و نقشه خودرو و جنس قطعات برای بازیافت مؤثرتر در اختیار بازیافت کنندگان قرار گیرد.

6ـ تعیین اقدامات تشویقی برای تولید کنندگانی که در ساخت خودرو از مواد قابل بازیافت با استحکام بیشتر ( عمر طولانی ) استفاده می کنند.

اقدامات پیش گفته بدون مرجع تصمیم سازی واحد، به صورت غیر متمرکز و پراکنده صورت می گیرد. این امر موجب موازی کاری ، صرف هزینه ، فرصت و زمان است. همچنین مغایر با اصول بدیهی اثر بخشی و کارایی است و نیز در هنگام بروز مشکل مرجع واحدی مسؤول رفع و پاسخگوی انجام کلیه مراحل نیست.در آخر ایجاد یک هسته واحد که مدیریت و هدایت کلیه مراحل بازیافت خودرو های فرسوده را بر عهده بگیرد ، پیشنهاد می شود.