بیستون کرمانشاه

محوطه باستانی و مقدس بیستون در طول 5 کیلومتر و عرض 3 کیلومتر در شرق استان کرمانشاه قرار دارد و یکی از معتبر ترین آثار باستانی جهان می باشد . که در سال 85 در لیست آثار برجسته جهانی در یونسکو ثبت گردید . این محوطه آثاری از پیش از تاریخ تا حکومت های اسلامی در خود جای داده . آثاری همچون : غار شکاچیان - مر خریل - مر تاریک - مر آفتاب - مر دودر - تپه نادری - سراب بیستون - جاده حاشیه سراب - بقایای گورستان قدیمی - دژ تاریخی مدفون - نیایشگاه شانشاهان ماد - نقش برجسته داریوش بزرگ - مجسمه هرکول - نقش برجسته میتریدات دوم شاهنشاه اشکانی - نقش برجسته گودرز - سنگ بلاش - پرستشگاه شاهنشاهان پارتی - بقایای شهر باستانی هخامنشیان و پارتیان - بقایای بناهای ساسانی - کتیبه فرهاد کوه کن - بقایای پل ساسانی - بقایای سد ساسانی – سنگ های تراشیده ساسانیان - کاروانسرای ایلخانی – بنا های ایلخانی – کاروانسرا های صفوی - وقف نامه شیخ علیخان زنگنه - پل بیستون و آثار پراکنده دیگری در بیستون قرار دارد .

دلیل آن که همه این آثار در یک جای قرار داشته این بوده است که این محل بدون تردید از مکان های مقدس ایرانی شناخته می شده زیرا آب مظهر پاکی و روشنانی فراوان از دل کوه بیستون به بیرون روان است و داریوش بزرگ هم به دلیل اهمیت موقعیت کرمانشاه و کوه های صخره ای آن و آثار بزرگ نیاکان آریایی اش این مکان را برای کتیبه ارزشمند بیستون انتخاب نموده است .

کتیبه داریوش بزرگ ( 486 - 521 قبل از میلاد ) در سه زبان پارسی باستان - عیلامی و بابلی در ارتفاع هفتاد متر بالاتر از سطح زمین بر دامنه کوه بیستون نقر ( حک ) گردیده است . داریوش بزرگ وقایع اولین سال های سلطنت خود را و فتوحاتی را که در نوزده جنگ نصیب او گردیده بود مفصلا ذکر می نماید . طبق گفته دیودور مورخ یونانی نام اصلی بیستون بگستان ( به معنای جای خدا ) نام داشته است . متن پارسی باستان در 414 سطر و پنج ستون است . در زیر نقش داریوش بزرگ شاهده 9 نفر نافرمان که علیه شاه قیام کرده بودند و همگی آنها مغلوب شدند قرار گرفته است . در این کتبه که یکی از برزگترین اسناد تاریخی ایران زمین و جهان محسوب می شود داریوش خود را نهمین پادشاه هخامنشی می نامد . که اسامی نه شاه قبلی به شرح زیر می باشد . 1 ) هخامنش - 2 ) چیش پیش - 3 ) آریارمن - 4 ) ارشام شاه - 5 ) کورش کوچک جد کورش بزرگ - 6 ) کمبوجیه - 7 ) کورش دوم که به شاهنشاه بزرگ ملقب است - 8 ) کمبوجیه دوم ( فاتح سرزمین های مصر ) - 9 ) و بالاخره داریوش بزرگ .

گفته می شود نمای پیشین صخره که برجسته کاری ها بر آن کنده شده حدود 340 پا بالاتر از چشمه هاست و ابعاد برجسته کاری 18 در 10 پاست که قامت " داریوش " 5 پا و 8 اینچ ( 170 سانتیمتر )بلندی دارد . اجرای این بنا در چند مرحله انجام شده است . نقش برجسته ها و متن اصلی عیلامی در حدود سال 520 قبل از میلاد کنده کاری شده و سپس روایت اکدی به آن افزوده شده است . بر جسته کاری " داریوش " را به اندازه طبیعی و زیر سایه حمایت نماد ایران کهن ( فره وشی=فروهر ) با بال گشوده نشان می دهد که یک دست خود را بلند کرده و در دست دیگر کمان خود را گرفته است ؛ در پشت او در اندازه ای کوچکتر سلاح داران او (در سمت چپ " گوبریاس " و دیگری احتمالا " اینتافرن " ) ایستاده اند . " داریوش " پایش را بر چهره " گئومات " که به پشت بر زمین افتاده نهادن است و در پشت " گئومات " 8 شاه دروغی که با ریسمانی به هم بسته شده اند پشت سر هم صف کشیده اند . احتمالا هنگام لشکرکشی به ماد علیه " فرورتیش " بوده که " داریوش " فرمان داده نقش و یادگار پیروزی هایش را بر این صخره ترسیم کنند و بنویسند و شاید اصل این ابتکار از شاه " آنوبانینی " ( حدود 2000 سال ق .م .)در دروازه زاگرس ( سرپل ) باشد که او چند روز قبل از آنجا گذشته و آن را دیده بوده است.

پس از کشته شدن بردیا و افتادن حکومت به دست داریوش، در سراسر امپراطوری هخامنشی 19 شورش بزرگ و کوچک اتفاق افتاد . داریوش بزرگ پس از اینکه این شورش ها را فرونشاند تصمیم گرفت که مردم امپراطوریش را (و جهان پس از خود را ) در جریان چگونگی به دست گرفتن قدرت و نخستین سال فرمانروایش قرار دهد . او این بنای یاد بود و بیانیه مهم را در بیستون بر سر یک راه کهن به ثبت رساند . راهی پر رفت و آمد که محل عبور کاروان ها و نظامیان از بابل و بغداد به سوی کوه های زاگرس و همدان بود و بعلت جایگاه ویژه اش که از دیر باز سرزمین خدایان ( بغستانَ ) نامیده می شد شهرت داشت . این نقش برجسته ، نگاره داریوش و اسیران ، در سطحی عمودی به بلندی 3 متر و در پهنای 5/5 متر قرار دارد . داریوش لباس پارسی بر تن کرده ریشی اشوری دارد و افسری کنگره دار بر سر گذاشته است و در سمت چپ مجلس بیستون قرار دارد .

اندازه داریوش در مقایسه با اسیران برای نشان دادن شکوه و عظمت این مجلس ، بزرگ تر می باشد . بلندی قامت اسیران 17/1 و بلندی قامت داریوش 72/1 متر می باشد . دو تن از یاران داریوش ( هفت تنان ) ، ویندفْرَناه کمان دار و گئوبَروَه ( گوبریاس ) نیزه دار ، پشت سر او ایستاده اند

داریوش که در دست چپش کمانی دارد پای چپ خود را بر سینه نخستین دشمنش ،گئوماتَ مُغْ گذاشته است و گئوماتَ دست هایش را به حالت التماس به بالا دراز کرده است . پشت سر گئوماتَ صف 8 تن اسیر قرار دارد . که به ترتیب نام های آنها آثرین ، ندئیتَ بَ ئیرَ ، فِرَورتیش ، مَرتی یَ ، چیسن تَخمه ، وَه یَزداتَ ، اَرخ و فراد می باشند و گردن های این اسیران را با طناب به یکدیگر و دست هایشان را از پشت سر بسته اند . بر فراز سر اسیران ، رو به روی داریوش ، نگاره فَرَوهر قرار دارد و داریوش دست راست خود را به نشانه نیایش اهورامزدا به بالا بلند کرده است . در فضای بالای سر داریوش نبشته ای کوتاه آمده است.

داریوش در چند مرحله بعدی بیانیه تاریخی خود را که نخستین اثر تاریخی مکتوب ایرانیان است . تکمیل کرد . امروزه از سنگ نبشته بیستون 4 متن در دست داریم : متن پارسی باستان ، متن ایلامی ، متن بابلی و متن ترجمه آرامی متن پارسی باستان که ظاهرا به صورت بخشنامه برای آگاهی ساتراپی های گوناگون به جاهای دور و نزدیک فرستاده شده است و نسخه ای از آن از اِلِفانتین مصر به دست باستان شناسان افتاده است و در بابل هم قطعه ای از نگاره بیستون به دست آمده است . داریوش در بیستون ( ستون 4 بند 15 ) می گوید : تو که پس از این ، این نبشته و نگاره را می بینی ، مبادا به آن ها آسیب بزنی . تا می توانی آن ها را همان گونه که می بینی ، نگهداری کن ولی گذر زمان و فرسایش های ناشی از باران و باد تمام سنگ نبشته ها را و مخصوصا سنگ نبشته به زبان بابلی را دچار آسیب های فراوانی کرده است . ولی بیشترین خسارت در همین قرن اخیر اتفاق افتاده است .

زمانی که سربازانی که در جنگ جهانی دوم در پایین جاده بیستون گشت زنی می کردند نگار ها و کتیبه با ارزش بیستون را هدف گرفتند و آسیب های جبران ناپذیری را به این اثر تاریخی وارد کردند . ولی ما باید از داریوش بزرگ سپاسگزاری کنیم بخاطر اینکه بعد از اتمام کار بنای یادبود بیستون فرمان داد که زیر این بنای یادبود را بتراشند و همین عمل باعث شد که تا قرن ها دست بشر این اثر با ارزش تاریخی را لمس نکند و از آسیب های ناشی از خوی زشت انسان ها دور نگهداشته شود .

مجسمه هرکول که به نظر می آید تندیسی از تجاوز اسکندر گجستک و حکومت سلوکیان به ایران باشد در بیستون در سال 1327 هجری هنگام احداث جاده آسفالته همدان به کرمانشاه در دامنه کوه کشف شد . این اثر شخص نیرومندی را نشان می دهد که به پهلوی چپ به روی نقش شیری در سایه درختی لمیده است و در دست چپ پیاله ای از شراب در دست دارد و دست چپش را بروی پای راستش قرار داده است . سر این مجسمه در سال 1380 کنده و دزدیده شده بود که پس از چند سال کشف و دوباره به جایگاه اصلی خودش برگشت . در ازای این تندیس 147 سانتی متر است . پشت این تندیس کتیبه ای از زمان سلوکیان وجود دارد که مفهوم آن به این شرح است : " به سال 164 ماه پانه موی هرکول فاتح درخشان هیاکینتوس پسر پانیاغوس به سبب نجات کل امن - فرمانده کل - این مراسم بر پا شد . " که خوشبختانه این سلسه توسط مهرداد و تیرداد پارتی در هم کوبیده شد و سلسله شاهنشاهی ایرانی اشکانیان جایگزین آن شد و دوباره ایران رو به فرهنگ کهن خود رفت و دست متجاوزان را کوتاه نمود .