آیا حیوانات هم روح دارند؟

براساس تحقیقات فلاسفه اسلامی، گیاهان و حیوانات نیز روح دارند. البته روح در آنها متفاوت با انسان است و روح گیاه نیز متفاوت با روح حیوان است. اگر می خواهید در مورد این موضوع بیشتر بدانید این بخش آسمونی را تا پایان مطالعه نمایید چرا که اطلاعات مفیدی در همین مورد عنوان می کنیم که در ادامه می خوانید. همچنان آسمونی را همراهی کنید.

"یسئلونک عن الروح قل الروح من امر ربی و ما اوتیتم من العلم الا قلیلا"

"از تو درباره روح سؤال می‏کنند بگو: روح از فرمان پروردگار من است و جز اندکی از دانش به شما درباره روح داده نشده است‏"

از نظر بسیار ای علما و مفسرین اسلامی و حتی بسیاری از اندیشمندان غربی و غیر اسلامی حیوان فاقد روح هست و برتری انسان به حیوان و اشرف و ارباب مخلوقات زمینی بودن انسانها به واسطه همین روح دار بودن ادمی میباشد..

اما بعضی از فرقه ها و مذاهب اعتقاد به وجود روح در بین حیوانات دارند. که نسبت به گردش و به تکامل رسیدن روح بین حیوانات و انسانها باور دارند که برای مثال روح ابتدا در قالب یک حیوان متولد شده و با بلوغ و به تکامل رسیدن با حیوانات مختلف در قالبهای انسانی ظهور میکند و در نهایت در قالب یک ابرمرد یا فرا-زن به اوج رسیده و از قالبهای جسمی مادی خارج شده و به واحد میپوندد... و برخی حتی عکس این پروسه را متصور هستند و تکامل را در حیوانات میجویند که برخی از گاو پرستان و حیوانپرستان در هند از ان دسته هستند... ولی اثبات وجود روح یا عدمش در بین حیوانات از معیارهای علمی عقلی تقریباً غیر ممکن هست

درباره حشر حیوانات در آخرت از بعضی آیات چنین به دست می‏آید که حیوانات در آخرت محشور می‏شوند. برای توضیح بیشتر به دو مطلب می‏پردازیم:

1. آیا رستاخیز برای حیوانات هم وجود دارد؟

شک نیست که نخستین شرط حساب و جزا مسئله عقل و شعور و بدنبال آن تکلیف و مسئولیت است، طرفداران این عقیده می‏گویند مدارکی در دست است که نشان می‏دهد حیوانات نیز به اندازه خود دارای درک و فهمند، از جمله:

زندگی بسیاری از حیوانات آمیخته با نظام جالب و شگفت‏انگیزی است که روشنگر سطح عالی فهم و شعور آنها است کیست که درباره مورچگان و زنبور عسل و تمدن عجیب آنها و نظام شگفت‏انگیز لانه و کندو، سخنانی نشنیده باشد، و بر درک و شعور تحسین‏آمیز آنها آفریننگفته باشد؟ گرچه بعضی میل دارند همه اینها را یک نوع الهام غریزی بدانند، اما هیچ دلیلی بر این موضوع در دست نیست که اعمال آنها به صورت ناآگاه (غریزه بدون عقل) انجام می‏شود.

چه مانعی دارد که این اعمال همانطور که ظواهرشان نشان می‏دهد ناشی از عقل و درک باشد؟ بسیار می‏شود که حیوانات بدون تجربه قبلی در برابر حوادث پیش‏بینی نشده دست به ابتکار می‏زنند، مثلاً گوسفندی که در عمرش گرگ را ندیده برای نخستین بار که آن را می‏بیند بهخوبی خطرناک بودن این دشمن را تشخیص داده و به هر وسیله که بتواند برای دفاع از خود و نجات از خطر متوسل می‏شود.

علاقه‏ای که بسیاری از حیوانات تدریجا به صاحب خود پیدا می‏کنند شاهد دیگری برای این موضوع است، بسیاری از سگهای درنده و خطرناک نسبت به صاحبان خود و حتی فرزندان کوچک آنان مانند یک خدمتگذار مهربان رفتار می‏کنند.

داستانهای زیادی از وفاق حیوانات و اینکه آنها چگونه خدمات انسانی را جبران می‏کنند در کتابها و در میان مردم شایع است که همه آنها را نمیتوان افسانه دانست. و مسلم است آنها را به آسانی نمی‏توان ناشی از غریزه دانست، زیرا غریزه معمولاً سرچشمه کارهای یکنواختو مستمر است، اما اعمالی که در شرایط خاصی که قابل پیش‏بینی نبوده بعنوان عکس العمل انجام می‏گردد به فهم و شعور شبیه‏تر است تا به غریزه.

هم امروز بسیاری از حیوانات را برای مقاصد قابل توجهی تربیت می‏کنند، سگهای پلیس برای گرفتن جنایتکاران، کبوترها برای رساندن نامه‏ها، و بعضی از حیوانات برای خرید جنس از مغازه‏ها، و حیوانات شکاری برای شکار کردن، آموزش می‏بینند و وظائف سنگین خود رابا دقت عجیبی انجام می‏دهند، (امروز حتی برای بعضی از حیوانات رسما مدرسه افتتاح کرده‏اند!)

از همه اینها گذشته، در آیات متعددی از قرآن، مطالبی دیده می‏شود که دلیل قابل ملاحظه‏ای برای فهم و شعور بعضی از حیوانات محسوب می‏شود، داستان فرار کردن مورچگان از برابر لشکر سلیمان، و داستان آمدن هدهد به منطقه «سبا و یمن» و آوردن خبرهای هیجان‏انگیزبرای سلیمان شاهد این مدعا است.

در روایات اسلامی نیز احادیث متعددی در زمینه رستاخیز حیوانات دیده می‏شود، از جمله: از ابوذر نقل شده که می‏گوید: ما خدمت پیامبر(ص) بودیم که در پیش روی ما دو بز به یکدیگر شاخ زدند، پیغمبر(ص) فرمود، می‏دانید چرا اینها به یکدیگر شاخ زدند؟ حاضران عرضکردند: نه، پیامبر(ص) فرمود ولی خدا می‏داند چرا؟ و به زودی در میان آنها داوری خواهد کرد، (تفسیر مجمع البیان و نور الثقلین ذیل آیه بالا).

و در روایتی از طرق اهل تسنن از پیامبر نقل شده که در تفسیر این آیه فرمود: ان الله یحشر هذه الامم یوم القیامة و یقتص من بعضها لبعض حتی یقتص للجماء من القرناء خداوند تمام این جنبندگان را روز قیامت بر می‏انگیزاند و قصاص بعضی را از بعضی می‏گیرد، حتی قصاص حیوانی که شاخ نداشته و دیگریبی‏جهت باو شاخ زده است از او خواهد گرفت (تفسیر المنار ذیل آیه).

در آیه 5 سوره تکویر نیز می‏خوانیم و اذا الوحوش حشرت هنگامیکه وحوش محشور می‏شوند اگر معنی این آیه را حشر در قیامت بگیریم (نه حشر و جمع بهنگام پایان این دنیا)یکی دیگر از دلایل نقلی بحث فوق خواهد بود.

2. اگر آنها رستاخیز دارند تکلیف هم دارند

سؤال مهمی که در اینجا پیش می‏آید و تا آن حل نشود تفسیر آیه فوق روشن نخواهد شد این است که آیا نمی‏توانیم قبول کنیم که حیوانات تکالیفی دارند با اینکه یکی از شرایط مسلم تکلیف عقل است و بهمین جهت کودک و یا شخص دیوانه از دایریه تکلیف بیرون است؟ آیاحیوانات دارای چنان عقلی هستند که مورد تکلیف واقع شوند؟ و آیا می‏توان باور کرد که یک حیوان بیش از یک کودک نابالغ و حتی بیش از دیوانگان درک داشته باشد؟ و اگر قبول کنیم که آنها چنان عقل و درکی ندارند چگونه ممکن است تکلیف متوجه آنها شود.

در پاسخ این سؤال باید گفت که تکلیف مراحلی دارد و هر مرحله ادراک و عقلی متناسب خود می‏خواهد، تکالیف فراوانی که در قوانین اسلامی برای یک انسان وجود دارد بقدری است که بدون داشتن یک سطح عالی از عقل و درک انجام آنها ممکن نیست و ما هرگز نمی‏توانیمچنان تکالیفی را برای حیوانات بپذیریم، زیرا شرط آن، در آنها حاصل نیست، اما مرحله ساده و پائین‏تری از تکلیف تصور می‏شود که مختصر فهم و شعور برای آن کافی است، ما نمی‏توانیم چنان فهم و شعور و چنان تکالیفی را بطور کلی درباره حیوانات انکار کنیم.

حتی درباره کودکان و دیوانگانی که پاره‏ای از مسائل را می‏فهمند انکار همه تکالیف مشکل است مثلاً اگر نوجوانان 14 ساله که به حد بلوغ نرسیده ولی کاملاً مطالب را خوانده و فهمیده‏اند در نظر بگیریم، اگر آنها عمدا مرتکب قتل نفس شوند در حالی که تمام زیانهای این عملرا می‏دانند آیا می‏توان گفت هیچ گناهی از آنها سر نزده است؟ قوانین کیفری دنیا نیز افراد غیر بالغ را در برابر پاره‏ای از گناهان مجازات می‏کند، اگر چه مجازاتهای آنها مسلما خفیف‏تر است. بنابراین بلوغ و عقل کامل شرط تکلیف در مرحله عالی و کامل است، در مراحل پائین‏تر یعنیدر مورد پاره‏ای از گناهانیکه قبح و زشتی آن برای افراد پائین‏تر نیز کاملاً قابل درک است بلوغ و عقل کامل را نمی‏توان شرط دانست.

با توجه به تفاوت مراتب تکلیف، و تفاوت مراتب عقل اشکال بالا در مورد حیوانات نیز حل می‏شود.