فرشته و فرشتگان چیستند؟

فِرِشته در فارسی باستان فرائیشته، در اوستا فرائشته موجوداتی فراانسانی پنداشته می‌شوند که در بسیاری از ادیان درباره آن‌ها سخن گفته شده است. با آسمونی همراه باشید.

ماهیت فرشتگان

یکی از اصول مسلم جهان شناسی اسلامی وجود موجوداتی است که آن ها را ملک یا فرشته می خوانیم. فرشتگان موجودات مجرد محض هستند که ماهیتی متفاوت با انسان ها دارند، ‌سرشت فرشتگان گوهری تمام عقلانی است و در وجود آنان از امیال نفسانی و خواست های شهوانی خبری نیست. چون این امیال محدود به جهان ماده است و فرشتگان مجرد محض هستند. آن ها دارای اختیار هستند اما نه آن اختیاری که انسان ها دارند؛ بدین ترتیب که بدی ها اصلاً در آن ها جایی ندارد و اختیار آن ها بدین صورت است که تماماً گرایش به خوبی ها دارند. شبهه ای که در اینجا پیش می آید داستان فطرس است که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.

اهمیت و جایگاه

باور به وجود فرشتگان از اعتقادات مسلمانان است و ایمان به آنها مانند ایمان به نماز و روزه است و از لوازم ایمان به نبوت به شمار می‌رود. واژه ملک ۸۸ بار در قرآن به کار رفته است. امام علی(ع) در خطبه اشباح، به خلقت فرشتگان، اقسام، ویژگی‌ها و وظایف آنها پرداخته است. در بحارالانوار بیش از یکصد روایت درباره چیستی ملائکه، وظایف آنان، عصمت فرشتگان و اوصاف فرشتگان مقرب ذکر شده است. دعای سوم صحیفه سجادیه از امام سجاد(ع) به فرشتگان مقرب خدا اختصاص دارد؛ در این دعا صلوات و درود خدا، عامل فزونی طهارت آنها بیان شده است. بنابر روایات، ملائکه پرتعدادترین مخلوقات خدا هستند و در روایات زیادی از کثرت آنها سخن به میان آمده است. در احادیث آمده است که آفرینش ملائکه پس از خلقت نور پیامبر(ص) و امامان(ع) بوده است.

اعمال فرشتگان

علل و معلول ها را فراهم می سازند تا چرخه ی این جهان بچرخد. بعضی از فرشته ها در تسبیح کامل خداوند هستند و بعضی دیگر کارهای مهمتری دارند که مقتدرترین و عظیم ترین آنها چهار موردند:

• حضرت جبرئیل(ع): کار نزول وحی الهی را بر پیامبران بر عهده دارد.
• حضرت عزارئیل(ع): کار قبض ارواح را به فرمان خدا بر عهده دارد.
• حضرت میکائیل(ع): مسئول باران و روزی رساندن است و تدبیر جهان هستی را بر عهده دارد.
• حضرت اسرافیل(ع): کار دمیدن در صور را بر عهده دارد. هنگامی که قیامت بر پا شود ، او در صور مردگان می دمد و آن ها را زنده می کند.

فرشتگان دیگر خداوند

ماجرای فطرس

فطرس از فرشتگانی بود که دو بال داشت و گرداگرد عرش الهی در پرواز بود(بنا بر روایات) و در انجام عملی کوتاهی ورزید و بواسطه ی این عمل خداوند او را مجازات کرد و به زمین تبعید نمود. هنگام تولد امام حسین(ع) به فرمایش جبرئیل(ع) فطرس نزد پیامبر اکرم برای تبریک آمد و به یُمن وجود با برکت امام حسین(ع) خداوند او را بخشید. حال شبهه ای که در اینجا پیش می آید این است که مگر فرشتگان عقل مطلق نیستند و مطیع و فرمان بردار او نمی باشند و مگر قدرتی بر گناه کردن دارند؟ برخی به این شبهه این طور پاسخ دادند که فرشتگان در عین واحد و ویژگی های عمومی ایی که دارند ، در درجات مختلفی قرار دارند و فطرس از آن گونه فرشتگانی بود که دارای درجات پایین بود.

او گناه نکرد بلکه کوتاهی از اوامر خداوند نمود و این گناه محسوب نمی شود، بلکه نوعی ترک اولی است. آیاتی که هر گونه نافرمانی و سرپیچی را از فرشتگان نفی می‏کنند، به فرشتگان مقرب مربوط است. فطرس از فرشتگان مقرب نبود تا از هر نوع سرکشی پیراسته باشد؛ به ویژه آن که تخلّف و سرپیچی فطرس در برخی روایات کندی و سستی ورزیدن خوانده شده که نوعی ترک اولی است نه گناه و عصیان. عده ای دیگر بر این باورند که چون داستان فطرس با روایات قرآن سازگاری ندارد (فرشتگان مطیع و فرمانبردارند) این گونه روایات را نادرست می شماریم از آن جهت که هزار دلیل برای اثبات و عدم تحریف قرآن داریم.

بنابراین، فرشتگان موجودات مختاری هستند که اختیار آن ها به خاطر مناسبت با فطرت سرشتشان، همواره در جهت نیکی و صلاح می باشد. لذا اداره امور حیاتی عالم از ناحیه ایشان مورد تهدید نیست.  بر روی شانه های هر انسانی فرشته های پنهانی نشسته اند ، یک فرشته برروی شانه راست که اعمال خوب انسان را یادداشت می کند و فرشته دیگر بر روی شانه چپ است که اعمال بد را یادداشت می کند. اعمال خوب و بد همگی در نظر هستند و در روز قیامت مورد حساب قرار می گیرند

در دین ها و فرقه های مختلف هر جا به شکلی از فرشته سخن به میان آمده ، در اروپا از فرشته بزرگ (فرشته مقرب archangel) صحبت شده و شبه تصاویری بسیاری نیز از فرشته ها در آنجا کشیده شده است.

تمثل فرشتگان

فرشتگان به شکل و صورت انسان و موجودات زمینی در می آمدند و با بندگان و پیامبران خدا ملاقات میکردند. همان طور که حضرت جبرئیل به هنگام ملاقات حضرت ابراهیم به صورت انسان در می آمد و ملاقات فرشتگان با حضرت لوط هم گویای این مطلب بوده است. از دیگر موارد تمثل فرشتگان می توان به تمثل فرشته الهی در چهره بشری برای اعطای عیسی بن مریم، نام برد. درست است که فرشتگان موجوداتی مجرد محض هستند و نمی توانند در عالم ماده داخل شوند و با موجودات مادی این جهان ارتباط برقرار کنند، ولی آن ها به طور تمثل وارد می شوند؛ یعنی اینکه ویژگی های مادی را نگرفته اند و در نظر انسان ها اینگونه اند