مسجد النبی (ص)
مسجد پیغمبر (ص) که در قسمت شرقی مدینه بنا شده پس از مسجد الحرام، مشهورترین مسجد در تاریخ اسلام است هنگامی که رسول خدا (ص) به مدینه رسید در خانه ابوایوب انصاری منزل گزید؛ جایی که شتر وی آنجا خوابید. زمین مسجد النبی از آنِ دو یتیم بود و در آنجا خرما خشک میکردند. رسول خدا (ص) آن را به مبلغ ده دینار از ولیّ دو طفل خریدند و مسجد را در آن ساختند. مساحت زمین در آن روز حدود 2071 متر مربع بوده است. صحن مسجد را با ریگ سیاه فرش کردند و دیوارها را با خشت و گل بالا بردند. در ساختن بنای این مسجد شخص پیامبر (ص) شرکت داشتند. سقف قسمتی از مسجد را با شاخ و برگ درخت خرما پوشانیدند و از تنه درخت خرما برای ستونهای آن استفاده کردند. سه در از جانب شرق، غرب و جنوب برای آن قرار دادند. قبله نخستین مسلمانان مسجد الاقصی بود که بعداً به سمت خانه کعبه تغییر یافت. مساحت مسجد النبی در سالهای اخیر به حدود یک صد هزار متر رسیده است.
صُفّه در داخل مسجد النبی صفه یا ایوانچه مانندی آماده ساخته بودند که مهاجران بیسر پناه در آن جا به سر میبردند. اینان همان دسته از مسلماناناند که به «اصحاب صُفه» معروف گشتند. پیش از آن که قبله از بیت المقدس به طرف کعبه تغییر کند محراب رسول خدا (ص) در ناحیه شمال مسجد بود. پس از تغییر قبله به دستور پیامبر، آن قسمت را مسقف کردند و آن مکانی برای استراحت و سکونت مسلمانان مهاجر و بی پناه گردید که در توسعه مسجد در سال هفتم هجری داخل مسجد قرار گرفت. آنچه امروزه به صفه معروف است، روزگاری «دکة الاغوات» و جایگاه خواجههای حرم بوده که وظیفه حراست و خدمتگزاری حرم را به عهده داشتهاند. خانههای زنان پیغمبر(ص) که به صورت حجرههایی بود، در سه طرف شمال، جنوب و شرق مسجد قرار داده شد و چون آن حضرت به جوار پروردگار شتافت، ایشان را در حجره عایشه که در کنار مسجد بود به خاک سپردند.
روضه نبوی در ناحیه جنوب شرقی (رو به سوی قبله) مسجد، یعنی مسافت میان قبر پیغمبر (ص) و منبر آن حضرت است که طول آن 22 متر و عرض آن 15 متر میباشد. در محدوده روضه، مرقد مطهر، منبر و محراب واقع است. پیامبر (ص) فرمود: «میان منبر و خانه من باغی است از باغهای بهشت.» منبر در سمت غربی محراب مسجد، منبری است از سنگ مرمر در کمال زیبایی که سلطان مراد سوم آن را در محرم سال 998 هجری به مسجد هدیه کرد و آن را به جای منبر قایتبای قرار دادند که در جایگاه منبر پیامبر (ص) گذاشته شده است. محراب جایگاه نماز پیامبر (ص) میباشد. در زمان آن حضرت چیزی بهنام محراب وجودنداشت، درجریان توسعه مسجد در زمان ولید بن عبدالملک اموی، در محل نماز پیامبر (ص) محرابی ساخته شد. این محراب در طول زمان دگرگونیها را تحمل کرده و بنای فعلی آن از دوره سلطان اشرف قایتبای از سلاطین مملوکی مصر، باقی مانده است. ستونهای مسجد نبوی در مسجد نبوی ستونهایی است که هر یک نامی خاص دارد. هشت ستون از زمان پیامبر (ص) هنوز در مسجد باقی است که با رنگ سفید مشخص شدهاند که عبارتند از:
- ستون مُخَلَّقه : این ستون بر جایی نهاده شده که تنه درخت خرمایی که پیامبر (ص) به هنگام ایراد خطبه بر آن تکیه میکرد، در آنجا بوده است و پس از آن که برای آن حضرت منبری ساختند از آن ستون نالهای برخاست و به همین دلیل به آن ستون «حنّانه» میگفتند.
- ستون توبه: آن را ستون ابولبابه نیز مینامند پس از شکست بنوقریظه ابولبابه به خاطر گناهی که مرتکب شد، مورد بی توجهی پیامبر (ص) و یاران آن حضرت قرار گرفت و سرانجام خود را به ستون مسجد بست تا آن که آیهای در پذیرفته شدن توبه او به رسول خدا (ص) نازل گردید.
- ستون مَحرَس: در کنار این ستون، علی (ع) میایستاد و از رسول خدا(ص) محافظت میکرد. این ستون را به نام استوانه علی (ع) نیز میشناسند. زیرا جایگاه نماز آن حضرت بوده است.
- ستون وُفُود: در کنار این ستون رسول اللَّه (ص) با سران قبایل و هیأتهای نمایندگی و سیاسی دیدار کرده و آنان را به حضور میپذیرفتند.
- ستون سریر: رسول خدا (ص) در کنار این ستون تختی از شاخههای خرما میگذاشت و شب بر روی آن استراحت میکرد.
- مقام جبرئیل امین: جبرئیل در این مکان خدمت رسول اللَّه(ص) مشرف میشده است.
زمانی که مسجد النبی ساخته شد، سه در برای ورود و خروج مردم ساختند، برخی از اصحاب نیز در حاشیه مسجد خانه ساخته و دری به درون مسجد باز کردند. در سال سوم هجرت، قبل از غزوه احد، به دستور پیامبر (ص) همه درهای خانهها به جز در خانه علی (ع) به مسجد بسته شد. تعداد درهای مسجد در امتداد زمان تغییراتی یافته است مشهورترین آنها عبارتند از:
- باب الرحمه
- باب جبرئیل
- باب السلام
- باب النساء
مسجد النبی هم اکنون 7 در دارد. منارههای مسجد در توسعه زمان ولید بن عبدالملک بر چهار گوشه مسجد النبی چهار مناره ساخته شد، پس از آن مناره دیگری نیز ساخته شد که مناره اصلی مسجد عبارت بود از: منارههای سلیمانیه، مجیدیه که در دو سوی ضلع شمالی قرار داشت و منارههای قایتبای و باب السلام که در دو سوی ضلع جنوب شرقی و ضلع غربی مسجد واقع بود. در افزودههای جدید مسجد، 6 مناره دیگر ساخته شده و بدین ترتیب مجموع آنها به 10 عدد می‌رسد. قبرستان بقیع: قبرستان بقیع قدیمیترین و شناختهترین قبرستان در اسلام است. آن را «بقیع غرقد» نیز مینامند. این قبرستان در ناحیه شرقی مدینه واقع شده است. مزار امام حسن مجتبی(ع)، امام سجاد(ع)، امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) و به قولی حضرت زهرا (س) در آن جاست. قبر ابراهیم، رقیه، ام کلثوم و زینب برخی از فرزندان رسول خدا (ص) در آنجاست. فاطمه بنت اسد مادر امیر مؤمنان (ع)، عباس بن عبدالمطلب عموی پیامبر(ص)، زینب فرزند خزیمه، ریحانه، ماریه قبطیه، زینب بنت جحش، ام حبیبه، حفصه، سوده، صفیه، جویریه، عایشه و ام سلمه همسران رسول خد (ص) نیز در آنجا مدفونند. چهرههای سرشناس دیگری چون: محمد حنفیه، فرزند امیر مؤمنان (ع) برادر آن حضرت، عبداللَّه بن جعفر همسر حضرت زینب ، اسماعیل فرزند امام صادق (ع)، عاتکه، صفیه عمههای رسول خدا(ص) و بسیاری از صحابه و تابعین و علما در بقیع مدفون هستند. مساجد مدینه در مدینه مساجد فراوانی وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:
مسجد قبا
قبا دهکدهای بوده در دو مایلی مدینه که مقارن هجرت پیامبر (ص) به این شهر، طایفه بنی عمرو بن عوف در آن سکونت داشتند.پیامبر (ص) پس از ورود به مدینه با کمک اصحاب و یارانش اولین مسجد را که به قبا نامگذاری شد در همین مکان ساختند. مساحت تقریبی مسجد و بناهای جانبی مربوط به آن به 13500 متر مربع می‌رسد و به شکل زیبایی ساخته شده است. در این مسجد جای 20000 نمازگزار وجود دارد و 4 مناره با 47 متر طول، دارد
مسجد قبلتین
این مسجد در فاصله 5/3 کیلومتری مسجد النبی (ص) در شمال غربی مدینه قرار دارد و در ماه شعبان، سال دوم از هجرت، هنگامی که پیغمبر(ص) نماز ظهر را میخواندند آیه «فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَ» نازل و آن حضرت برای نماز روی خود را از بیت المقدس به طرف کعبه برگرداندند.در این مسجد، به یاد بود این تغییر، دو محراب به سوی قبله نخستین و قبله دوم ساخته بودند و در نوسازی اخیر آنها را برداشتهاند. مساحت مسجد در بازسازی سال 1408 قمری به 3920 متر مربع رسید.
مسجد جمعه
پس از مسجد قبا، این مسجد از جهت تاریخی دومین مسجد است. پیامبر (صآله پس از حرکت از قبا به طرف مدینه در محلهای که خاندان بنی عمرو بن عوف ساکن بودند روز جمعه فرود آمدند و اولین نماز جمعه را در آنجا اقامه کردند سپس جای آن مسجدی ساخته شد. این مسجد در سال 1412 توسط دولت سعودی در مساحت 1630 متر بازسازی شد. مسجد فضیخ این مسجد در انتهای شارع العوالی واقع شده و از مساجد تاریخی و معروف است. فضیخ درخت خرما است و از آنجا که در محل این مسجد درخت خرما بوده به این اسم نامیده شده است، نام دیگر آن مسجد رد شمس میباشد. این مسجد اخیراً تخریب گردیده و احتمال دارد بنای جدیدی در آن احداث گردد.
مسجد فتح
این مسجد در شمال غربی مدینه در دامنه کوه سلع بر بلندی قرار دارد. در این مکان بود که رسول خدا (ص) در جنگ خندق از خداوند طلب فتح و پیروزی کرد و خداوند دعای آن حضرت را مستجاب نمود و مشرکان شکست خوردند.پس از آن روی این تپه مسجد فتح را بنا نهادند. بنای فعلی مسجد فتح که مربوط به سال 1270 قمری است حدود 24 متر مربع و ارتفاع آن 5/4 متر میباشد.
مسجد علی (ع)
این مسجد در جنوب مسجد فتح و مشرف بر وادی بطحان است. در مدت محاصره شهر مدینه در جنگ احزاب امیر المؤمنین (ع) در آن به عبادت میپرداخته است.در نزدیکی این مسجد، مسجد دیگری است که به نام مسجد فاطمه (س) معروف است و همراه با مساجد فتح، سلمان، ابوبکر، عمر و مسجد قبلتین به نام مساجد سبعه معروفاند.
مسجد شجره
این مسجد در فاصله یک فرسنگ و نیم از مدینه قرار داشته که اکنون با گسترش شهر، این مسافت کمتر شده است.چون درختی در کنار مسجد بوده، این مسجد به نام «شجره» معروف گردیده است. اهمیت این مسجد بیشتر در آن است که رسول خدا (ص) در عمره حدیبیه، عمرة القضاء و در حجة الوداع، در آنجا محرم شد. حاجیان ایرانی که پیش از اعمال عمره به مدینه میروند، در مسجد شجره احرام میبندند. این مسجد در سالهای پیش بسیار محقر و خالی از نظافت بود.
مسجد مباهله
مسجدی را که به نام «مسجد مباهله» نشان میدهند، نماینده رویدادی تاریخی و بزرگ است.مباهله در لغت بر یکدیگر نفرین و لعنت کردن است. در سال دهم هجرت گروهی از ترسایان نجران (ناحیهای در یمن در جنوب عربستان) نزد حضرت رسول (ص) آمدند و درباره عیسی (ع) با او گفتگو کردند. رسول خدا (ص) فرمود: عیسی بنده خدا و کلمه او بود که آن را بر مریم القا فرمود. گفتند چگونه ممکن است انسانی بی‌پدر به دنیا آید؟ قرآن در این باره نازل شد که مَثَل عیسی، مثل آدم است. چون گفتگو دراز گردید رسول خدا (ص) به حکم خدا فرمود: ما و شما پسران، زنانمان و خودمان مباهله میکنیم تا دروغگویان مشمول لعنت الهی گردند. در آن روز که بیست و چهارم و به قولی بیست و یکم ذوالحجه بود، رسول خدا با علی مرتضی و فاطمه زهرا و حسن و حسین علیهم السلام برای مباهله بیرون شدند. ترسایان چون شکوه و جلال آن بزرگواران را دیدند، ترسیدند و از مباهله چشم پوشیدند و با رسول خدا (ص) مصالحه کردند و جزیه پذیرفتند.
