بازشناسی پیوندهای فرهنگی میلاد مسیح در ایران

جشن آغاز سال نو مسیحی بی گمان یکی از بزرگترین آئین هایی است که در سراسر جهان با آداب و رسوم خاصی تحت عنوان «کریسمس» برگزار می شود. جشنی که هر ساله نوید آغاز سال نوی میلادی را به جهانیان می‌دهد، یک جشن مذهبی برای مسیحیان که در طول تاریخ خود، دگرگونی‌های بسیاری را تجربه کرده است. در ایران نیز مسیحیان و ارامنه ، عید سال نو را با آداب و رسوم و تشریفات خاصی بر پا می دارند.

زندگانی حضرت مسیح (ع): 
براساس روایت و مستندات انجیل های چهارگانه؛ کیش میترا ، یعنی روز تولد مهر شکست ناپذیر بوده».3
همه کلیساها تا قرن سوم میلادی تولد مسیح را در ششم ژانویه جشن می گرفتند اما پس از آن در یکی از شوراهای کلیسای اسقف روم توسط پاپ ؛ 25 دسامبر را به عنوان روز میلاد مسیح اعلام کرد تا علائم و نشانه های جشن میترائیسم توسط مردم به فراموشی سپرده شود. از آن پس مردم ، ششم ژانویه را به عنوان انجام مراسم غسل تعمید مسیح جشن گرفتند. «ارمنیان روز ششم ژانویه را روز تولد و غسل تعمید حضرت مسیح می دانند و جشن می گیرند».4
در مورد انجام غسل تعمید حضرت مسیح روایت است که خداوند در خواب به یوسف گفت : « با مریم و عیسی به مصر مهاجرت کنید». آنها پس از مرگ هیرودیس و به فرمان خداوند به ناصره وارد شده و ساکن شدند. در آن زمان پس از آزمایش الهی و موفقیت عیسی ، یحیی او را غسل تعمید داد. عیسی در این زمان سی سال داشت و به پیامبری مبعوث گشت.
حضرت عیسی در راه رسالت خود 12 تن را برگزید تا همراه او مردم را به راه خداوند باز گردانند و دین موسی (ع) را باز سازی کنند. در اناجیل آمده است ؛ « عیسی دوازده نفر را مقدر فرمود تا همراه او باشند و تا ایشان را به جهت وعظ نمودی بفرستند و ایشان را قدرت باشد که مریضان را شفا دهند و دیوها را بیرون کنند ».5

تعالیم عیسی مسیح روز به روز با اقبال عمومی مواجه می شد و تعداد بیشتری از مردم به دین او می‌گرویدند. مبلغان و مروجان و حواریون در سراسر آسیا زمانی به تبلیغ و اشاعه دین مسیحیت می‌پرداختند که فشار آزار و اذیت رومیان سبب شده بود تا انجمنهای مخفی پدید آید. « انجمن های اولیه مسیحی بر اساس کمک متقابل تشکیل شده بود. در رأس این مجمع ها «پیران»( پیرسبیترها یا رهبانان ) قرار داشتند و « شماس » عضو آن بودند».6 جلسه های مخفی مسیحیان در گورستان ها و زیرزمین کلیساها تشکیل می شد. در روم ، در قبرستان های زیرزمینی که سرداب نامیده می شدند. جلسه هایی توسط مؤمنان مسیحی برگزار می شد. در این اجتماعات ، بخش هایی از آموزه های مسیح تحت عنوان « انجیل » خوانده می شد و اعضای تازه وارد با انجام غسل تعمید که نمایانگر توبه از گناهان گذشته و پاک شدن بود ، به عضویت در می آمدند. مخالفت سرسخت کاهنان معبد قدس با مسیح موجب شد ، فرماندار رومی دستور دهد مسیح (ع) را به صلیب کشند. صلیب مسیح فراز کوه « جُل جُتا »در مقابل بیت المقدس برافراشته شد و در آنجا مصلوب گردید. صلح و نوع دوستی از جمله آموزه ها و پندهای حکیمانه حضرت عیسی مسیح (ع) برای انسانهای مؤمن و حقیقت جو در طی ادوار تاریخ است.

بابانوئل :
یکی از جاذبه های برگزاری مراسم کریسمس، حضور فردی دوست داشتنی و مهربان است که امروزه نزد مسیحیان جهان دارای احترام و جایگاه خاصی است. در باور و اعتقاد مسیحیان ؛ « در سرزمین های دور دست و یخبندان قطب شمال که هیچ یک از ابناء بشر را تاب زنده ماندن و زندگی کردن نیست، پیر مرد اسرار آمیزی زندگی می کند که موی سر و ریش او رنگ برف های متراکم اراضی قطبی را دارد. این پیر مرد اسرار آمیز که پدر همه بچه های مسیحی دنیاست هر سال در شب عید کریسمس از سوراخ دودکش بخاری پایین می آید و وارد اطاق خواب بچه ها شده و زیر درخت کاج و جوراب آنها خوراکی و اسباب بازی می گذارد. بابانوئل دارای زنی بنام «جسی» است که در اوکلاماهای آمریکا زندگی می کند ».7

شخصیت بابانوئل برگرفته از کشیش نیکوکاری بنام ، سن نیکلا است که در ابتدای قرن چهارم میلادی در آسیای صغیر زندگی می کرده است. او برای دستگیری مستمندان به خصوص بچه های فقیر ، دور از چشم آنها ،  هدایایی را از پنجره اطاقهایشان به داخل قرار می داد که بعدها دیگران نیز از این رسم نیکو تبعیت کردند تا رفته رفته جنبه یک رسم مذهبی به خود گرفت و جزء آئین و تشریفات جشن کریسمس در آمد. ارامنه بابانوئل را « باباگاقاند» یا « بابا زمستان» می نامند و برایش احترام خاصی قائل می باشند. اولین کسی که چهره بابانوئل را به شکل امروزی طراحی کرد ، نقاشی مشهوری بنام «سویند» است.

درخت کاج :
« درخت کاج را برای نخستین بار به سال 1605 در آلمان به صورت امروزی تزئین می کردند. مارتین لوتر عادت داشت که در شب تولد مسیح شاخه های درختان کاج به خانه می برد و برای شادمانی کودکان آن را تزئین می کرد و همین عادت بعدها به یک رسم و آئین عمومی تبدیل شد و در سال1840 میلادی مراسم آرایش درخت کاج به انگلستان و از آنجا به آمریکا راه یافت».8     درخت کاج در مراسم سال نو مسیحیان ، همانند سبزه در سفره هفت سین ایرانیان نشانه سبزی و خرمی است.
سنت آراستن درختان کاج در ابتدا بدین شکل بوده است که ؛ در آن زمان عده ای هرمهایی از چوب می ساختند و آنرا با شاخه- های درختان همیشه سبز و شمع تزئین می کردند. به تدریج رسم استفاده از درخت کریسمس در بخشهای دیگر اروپا نیز طرفدارانی پیدا کرد. در انگلستان نیز خانواده های ثروتمند به سرعت از این مد پیروی کردند و با ولخرجی تمام به تزئین درخت پرداختند. در سالهای 1850، این تزیینات شامل عروسک، لوازم خانه مینیاتوری، سازهای کوچک، جواهرات بدلی، شمشیر و تفنگ، اسباب بازی، میوه و خوراکی بود. تزئین آن درختها با شمع، شیرینی، میوه و انواع آب نبات، استفاده از درخت را به چیزی مد روز مبدل کرد.

بسیاری از آمریکاییهای قرن نوزدهم، درخت کریسمس را چیزی غریب می دانستند. اولین درخت کریسمس در آمریکا، توسط ساکنان آلمانی پنسیلوانیا  در سال1830به نمایش گذاشته شد. این درخت برای جلب کمکهای مردمی برای کلیسای محلی برپا شده بود. در سال 1851، چنین درختی در محوطه خارجی یک کلیسا برپا شد اما وجود آن برای ساکنان این قصبه بسیار توهین -آمیز و نوعی بازگشت به بت پرستی به شمار می آمد و آنها خواستار جمع کردن تزیینات شدند. در حدود سالهای 1890، لوازم تزئینی کریسمس از آلمان وارد شد و درخت کریسمس به تدریج در ایالات متحده محبوبیت یافت. جالب است که اروپاییان از درختان کوچکی که حدود 1 تا 1.5 متر طول داشتند استفاده می کردند در حالی که آمریکاییان درختی را می پسندیدند که تا سقف خانه برسد. در اوایل قرن بیستم، آمریکاییان درختهای کریسمس را بیشتر با لوازم تزئینی دست ساز خودشان تزیین می کردند اما بخشهای آلمانی- آمریکایی همچنان به استفاده از سیب، بلوط، گردو و شیرینیهای کوچک بادامی ادامه می دادند. با کشف برق، شکل تزئین درختان کاج و منازل نیز تغییرات گسترده ای کرد. مردم با روشن کردن چراغهای کوچک و زینتی که رنگهای گوناگونی داشت ، منظره های زیبایی را در منازل و میادین شهرها خلق می کردند.
تزیین درخت در اوکراین نیز بسیار جالب است، آنها حتما در تزیین درخت خود از عنکبوت و تار عنکبوت استفاده می کنند و آنراخوش یمن می دانند، زیرا بنا بر یک افسانه قدیمی، زنی فقیر که هیچ وسیله ای برای تزیین درخت و شاد کردن فرزندان خود نداشت، با غصه به خواب می رود و هنگام طلوع خورشید متوجه می شود که درخت کریسمس خانه اش با تار عنکبوت پوشیده شده است و این تارها با دمیدن خورشید به رشته های نقره مبدل شده اند.
در لهستان، درخت کریسمس با مجسمه های کوچک فرشته، طاووس و پرندگان دیگر و تعداد بسیار زیادی ستاره، پوشیده می شد. در سوئد، درخت را با تزئینات چوبی که با رنگهای درخشان رنگ آمیزی شده اند و فیگورهای کودک و حیوانات از جنس پوشال وکاه تزیین می کنند. دانمارکیها، از پرچمهای کوچک دانمارک و آویزهایی به شکل زنگوله، ستاره، قلب و دانه برف استفاده       می کنند. مسیحیان ژاپنی بادبزنها و فانوسهای کوچک را ترجیح می دهند. در تزیین درختهای کریسمس اولیه، به جای مجسمه فرشته در نوک درخت، از فیگورهای پریهای کوچک- به نشانه ارواح استفاده می شدکه برای ترسانیدن ارواح شیطانی به کار     می رود.
ارامنه تهران مراسم جشن سال نو را نخست  به صورت رسمی و تشریفاتی در کلیساها برگزار می کنند و سپس در شب عید جشنهایی را در منازل خود بر پا می دارند. برگزاری مراسم آغاز سال نو در کلیسا کاملا رسمی و دارای آداب و تشریفات خاصی است. در این مراسم گروه ﺍُپرا آوازهایی با مضمون مذهبی می خواند و روحانیون و مقامات کلیسایی طی آدابی تمثال حضرت مسیح را در محیط کلیسا به حرکت در می آورند. در ادامه با سوزاندن کندر و عود فضا را معطر می سازند. اسقف اعظم نیز در حالیکه جامه مخصوص این مراسم را بر تن کرده و با حضور در میان مردم دعاهایی را می خواند و سپس در سخنانی برای همه مردم جهان و ایرانیان آرزوی مؤفقیت و بهروزی می کنند. در پایان نیز نان فطیر متبرک شده ای را میان مردم تقسیم می کنند.

- منابع : 
1 )  انجیل( متی 1/18 ـ 24 )
2 )  روح الامینی ، دکتر محمد ( 1376 ) ؛ آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز ، انتشارات آگاه ، تهران ، ص 91
3 )  دورانت ، ویل (1367 ) ؛ تاریخ تمدن جلد سوم (قیصر و مسیح ) ، ترجمه محمود عنایت و دیگران ، انتشارات آموزش انقلاب اسلامی ، تهران ، ص 657. 
4 )  هویان، آندرانیک(1381)؛ ایرانیان ارمنی ، تهاران دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ اول، ص33.
5 )  دیاکونوف (1379)‌ ؛ تاریخ جهان باستانی جلد سوم، ترجمه صادق انصاری و دیگران، نشر اندیشه، تهران ، ص .385 
6 )  انجیل ( مرقس 3/13 ـ 14 ؛ لوقا 9/1 ـ 2 )
7 )  محجوب کار، اسکندر(1343) ؛ دانستنیها ، کتابفروشی زوار، تهران ، ص37.
8 )  مانوکیان،آرداک(1373)؛ اعیاد کلیسای ارمنی،ترجمه هرایر خالاتیان، چاپخانه نائیری، چاپ سوم ، ص29.

- نویسنده : محمد رضا ایمانی