نقد فیلم قطار مسیر60

نقد فیلم قطار مسیر60 هنر و تجربه اختصاصی آسمونی انسیه نجفی نشلی منتقد سینما کتایون جهانگیری، پژوهشگر، نویسنده و کارگردان مستند بلند قطار مسیر 60، است. فیلم سعی دارد با نگاهی باز و بی طرفانه به اتفاقات حوزه موسیقی ایران در دهه اول انقلاب از چند زاویه و دیدگاه ، تضادهای موجود و نقاط مشترک و اختلاف تا رسیدن به نقطه نظر مشترک و فضای باز و پدید آمدن دوباره سبک های به روز واحیای موسیقی فاخر در انواع علمی آن ،کنکاش کند. این سوژه با توجه به شرایط سر راه فیلمساز در دو فاز ساخته شد. فاز اول با تکیه بر اینکه اولین منابع مکتوب موسیقی انتقادی اعتراضی به عصر زندیه بر می گشت، به نام (فریاد شد آواز) ، از زندیه تا زمان انقلاب و فیلم قطار مسیر 60 از زمان انقلاب به بعد ودهه شصت ساخته شد . پیش از آن دوفیلم (بزم رزم ) و (چاووش از درآمد تا فرود) با موضوع موسیقی در دهه 60 اکران شدند. این مستند روایتی از سرنوشت و شرایط موسیقی در دهه اول انقلاب و تاثیرات تحولات اجتماعی وسیاسی بر این هنر است. در زمان ساخت فیلم خط قرمزهای زیادی وجود داشت وچون جزو اولین آثار با این مو ضوع دربرهه یادشده بود، بارها در مراحل تولید تا پروانه نمایش با مشکل مواجه شد.

در مورد بحث برانگیزاستفاده از افرادی که در فیلم حضوردارند، گفته شده این افراد از اشخاص مهم دهه شصت بودند و در دوران خود از درجه یک های موسیقی محسوب می شدند، چندتن از اساتید به نام موسیقی و هنرمندان حوزه موسیقی، بدلایل خاص و متعددی حاضر به گفتگو نشدند یا جانبدارانه حرف زدند یا به دلیل مشکلات واختلافات زیادی که در حوزه موسیقی وجود داشت، حرفها وکارهایشان را پس گرفتند وحتی انکار کردند یا حاضر نشدند جلوی دوربین حرف بزنند . کسانی که در دهه 60 از لحاظ دیده شدن ، درجه یک بودند ، کسانی، نبودند که جهت گیری موسیقی مردمی را در دست داشتند بلکه کسانی که کمتر دیده می شدند و بر مردم و دیدگاهشان موثر بودند.

فیلم تکه ای از تاریخ موسیقی ایران معاصر است اما نمی تواند مرجع کاملی باشد. نبودن منابع موثق تحقیقاتی سبب شده که فیلم با استناد به تاریخ شفاهی واشخاص دیده شده آن برهه(نه صرفا درجه یک) ساخته شود . مستند بلند نود دقیقه ای در باره سرودهای انقلابی و هنر موسیقی در دهه اول انقلاب ، است که درآن از جمله با محمد گلریز، حسام الدین سراج ، علی رحیمیان ، نادر مرتضی پور، کیوان ساکت، صادق آهنگران، مهرداد کاظمی ، رامین بهنا ، چهانگیر زمانی و سیدمحمدمیرزمانی گفتگو شده است . در دهه اول انقلاب، موسیقی با تآثیراتی محیطی در جهتی پیش برنده در حوزه معادلات سیاسی واجتماعی عمل می کرد که در برگیرنده نیازهای تاریخ معاصر ایران ، است ودر ریتم ، ملودی وکلام آثار تولیدی به طور بارز نمایان است . محدودیت ها یی که به فضای دهه شصت برمی گردد از سوی متولیان فضای فرهنگی کشور اعمال شد. بعد از انقلاب هنرمندان به دوگروه تقسیم شدند . گروه گوشه گیر و ساکت ومهاجر به خارج از کشور و گروه هماهنگ با تحولات جامعه پرشور وانقلابی .فیلم به بررسی این جریان ها می پردازد. از سرنوشت موسیقی در دهه اول انقلاب می گوید.

محدودیت ها وشرایط دشوار کار اهالی موسیقی دهه 60، اعمال محدودیت در انواع موسیقی ودرنهایت بلاتکلیفی تا رسیدن به پایداری نسبی در استقرار کامل دولت وقت، که تا حدودی طبیعی به نظر می رسد، تآثیر مستقیمی برحوزه موسیقی داشته است. این بلاتکلیفی در روایت مستند و سردرگمی مخاطب نیز دیده می شود وبرخی مصاحبه شونده ها ناقل غیرمستقیم دوره ای از تاریخ هستند که خود در آن زندگی نکردند وتحلیل درستی از شرایط دهه 60 ندارند ودر نهایت مخاطب درکل فیلم نمی داند از چه مطلبی مطلع شود و تنوع عناوین در روایت ایستگاهی فیلم، اورا سردرگم می کند . فیلم نه ایستگاه دارد که به نظر می رسد فیلمساز آگاهانه از روش نمادین ایستگاه های مختلف برای بررسی موضوعات متعدد، استفاده کرده چون به آن سردرگمی وپراکندگی لحن روایت اشراف داشته است . موضوع همان است که دربستر سیاسی اجتماعی دهه60 بصورت رسمی ودولتی ودر بین مردم مطرح شده است. موسیقی شخصیتی است که با او همراه وهمسفر می شویم که بدانیم دراین بازه زمانی برایش چه اتفافاتی افتاده است. ایستگاه آغاز و آخر یکی است. آغازی از یک دوره جدید، قطار به مقصد رسیده است. فیلم با تصور آدم ها و همهمه های خیابان همراه است و صداهای دهه 60 در آن همهمه ها گم می شوند.

در ایستگاه اول و آخر شکستگی دیده می شود مثل ریل هایی که از دور خارج شده اند. روایت وتعریف در بستری که متعلق به آن هنر نیست، باعث این دیدگاه می شود . دهه 60 دهه تضاد بوده است وباید فضای هر ایستگاه با فضای ایستگاه دیگر متفاوت باشد و داستان وفضای خود رادارد. همچنین ریتم تدوین وموسیقی فیلم همانند ریتم سفر در قطاری است که در مسیر خود حرکت می کند . اختصاصی آسمونی نقد از انسیه نجفی نشلی منتقد سینما