40 حدیث در مورد اخلاق پسندیده
... وَ ما یَمْنَعُکَ أنْ تُحِبَّ أنْ تَعیشَ حَمیدا وَ تَموتَ سَعیدا و اِنّما بُعِثْتُ عَلی تَمامِ مَحاسنَ الأخْلاقِ؛(مجمع الزوائد، ج 8 ، ص 23 )
چه چیزی مانع توست که زندگی پسندیده و مرگ با سعادت را داشته باشی، چرا که من برای کامل نمودن اخلاق زیبا مبعوث شدهام .
« 2 » پیامبر صلیاللهعلیهوآله:
اَحَبُّکُمْ اِلَی اللّهِ اَحْسَنُکُمْ اَخْلاقا؛(مجمع البیان، ج 10، ص 87 .)
محبوبترین شما در نزد خدا، خوش اخلاقترین شماست .
« 3 » امام صادق علیهالسلام:
اِنَّ مِمّا یُزَیِّنُ الاِْسْلامَ الاَْخْلاقُ الْحَسَنَةُ فیما بَیْنَ النّاس؛(مشکاة الأنوار، ص 422.)
خوش اخلاقی در بین مردم، زینت اسلام است .
« 4 » امام علی علیهالسلام:
عَوِّدْ اُذُنـَکَ حُسْنَ الاِْسْتِماعِ وَ لا تُصغِ اِلی ما لا یَزیدُ فی صَلاحِکَ استِماعُهُ فَاِنَّ ذلِکَ یُصدئُ الْقُلوبَ وَ یوجِبُ الْمَذامَّ؛(غررالحکم، ح 6234 . )
گوش خود را به شنیدن خوبیها عادت بده و به آنچه که به صلاح و درستی تو نمیافزاید گوش مسپار، زیرا این کار، دلها را زنگار میزند و موجب سرزنش میشود .
« 5 » امام صادق علیهالسلام:
اَلا اُحَدِّثُکَ بمَکارِمِ الاَْخْلاقِ؟ الصَّفْحُ عَنِ النّاس وَ مُواساةُ الرَّجُلِ اَخاهُ فی مالِهِ وَ ذکْرُ اللّهِ کَثیرا؛(معانی الأخبار، ص 191، ح 2. )
آیا به شما بگویم که مکارم اخلاق چیست؟ گذشت کردن از مردم، کمک مالی به برادر (دینی) خود و بسیار به یاد خدا بودن .
« 6 » امام علی علیهالسلام:
عَوِّدْ نَفْسَکَ الْجَمیلَ فَباعْتیادکَ اِیّاهُ یَعودُ لَذیذا؛(شرحنهج البلاغه، ابن ابیالحدید، ج20، ص266، ح92. )
خودت را به کارهای زیبا عادت بده که اگر به آنها عادت کنی، برایت لذت بخش میشوند .
« 7 » امام علی علیهالسلام:
ما اَصْعَبَ اِکْتِسابَ الْفَضائِلِ وَ اَیْسَرَ اِتْلافَها؛(شرحنهجالبلاغه، ابن ابی الحدید، ج20، ص 259، ح38.)
فضائل اخلاقی و صفات پسندیده چه به سختی به دست میآیند و چه آسان از دست میروند .
« 8 » امام سجاد علیهالسلام:
قُلْتُ لِعَلیِّ بْنِ الْحُسَینِ علیهالسلام اَخْبرنیِ بجَمیعِ شَرایِـعِ الّدینِ، قالَ علیهالسلام : قَوْلُ الْحَقِّ وَ الْحُکْمُ بالْعَدْلِ وَ الْوَفاءُ بالْعَهْد؛(خصال، ص 113، ح 90. )
به امام سجّاد علیهالسلام عرض کردم: مرا از تمام دستورهای دین آگاه کنید، امام علیه السلام فرمودند: حقگویی، قضاوت عادلانه و وفای به عهد .
« 9 » پیامبر صلیاللهعلیهوآله:
اَلا اُنَـبِّـئُـکُمْ بخیارِکُمْ؟ قالوا: بَلی یا رَسولَ اللّهِ. قالَ اَحاسنُـکُم اَخْلاقا اَ لْمُوَطِّـئُونَ اَکْنافا، اَ لَّذینَ یَأْلِفونَ وَ یُؤْلَفونَ ؛(بحارالأنوار، ج 71، ص 396، ح 76. )
آیا شما را از بهترین افرادتان خبر ندهم؟ عرض کردند: چرا، ای رسول خدا. حضرت فرمودند: خوش اخلاقترین شما، آنان که نرمخو و بیآزارند، با دیگران انس میگیرند و از دیگران انس و الفت میپذیرند .
« 10 » امام علی علیهالسلام:
رَأْسُ الْعِلْمِ التَّمْییزُ بَیْنَ الاَْخْلاقِ وَ اِظْهارُ مَحْمودها وَ قَمْعُ مَذْمومِها؛(غررالحکم، ح 5267. )
بالاترین درجه دانایی، تشخیص اخلاق از یکدیگر و آشکار کردن اخلاق پسندیده و سرکوب اخلاق ناپسند است.
« 11 » امام صادق علیهالسلام:
مَنْ اَحْسَنَ خُلْقَهُ اَحَبَّهُ الاَْخْیارُ وَ جانَبَهُ الفُجّارُ؛(مستدرک الوسائل، ج 8 ، ص 449. )
انسان خوش اخلاق، از دوستی مردمان خوب برخوردار است و از تعرّض آدمهای نابکار در امان است .
« 12 » امام صادق علیهالسلام:
وَ قَدْ سُئِلَ عَنْ مَکارِمِ الاَْخْلاقِ: اَلْعَفْوُ عَمَّنْ ظَـلَمَکَ وَ صِلَةُ مَنْ قَطَعَکَ وَ اِعْطاءُ مَنْ حَرَمَکَ وَ قَوْلُ الْحَقِّ وَ لَوْ عَلی نَفْسکَ؛(معانی الأخبار، ص 191، ح 1. )
درباره مکارم اخلاق سؤال شد، فرمودند : گذشت از کسی که به تو ظلم کرده، رابطه با کسی که با تو قطع رابطه کرده، عطا به آن کس که از تو دریغ داشته است و گفتن حق اگر چه بر ضد خودت باشد
« 13 » امام حسن عسکری علیهالسلام:
کَفاکَ اَدَبا تَجَـنُّـبُکَ ما تَـکْرَهُ مِنْ غَیْرِکَ؛(بحارالأنوار، ج 78، ص 377. )
برای ادب تو همین بس که آنچه را از دیگران نمیپسندی، از آن دوری کنی.
« 14 » امام حسین علیهالسلام:
لا تَقولَنَّ فی اَخیکَ المُؤْمِنِ اِذا تَواری عَنْکَ اِلاّ ما تُحِبُّ اَنْ یَقولَ فیکَ اِذا تَوارَیْتَ عَنْهُ؛(بحارالأنوار، ج 78، ص 127. )
وقتی که برادر دینیات از تو جدا شد، سخنی پشت سر او نگو، مگر این که دوست داری او در پشت سر تو آن را بگوید .
« 15 » پیامبر صلیاللهعلیهوآله:
ثَلاثٌ مَنْ لَمْ تَکُنْ فیهِ فَلَیْسَ مِنّی وَ لا مِنَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ. قیلَ: یا رَسولَ اللّهِ، وَ ما هُنَّ؟ قالَ: حِلْمٌ یَرُدُّ بهِ جَهْلَ الْجاهِلِ وَ حُسْنُ خُلْقٍ یَعیشُ بهِ فِی النّاس وَ وَرَعٌ یَحْجُزُهُ عَنْ مَعاصِی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ؛(خصال، ص 145، ح 172. )
سه چیز است که هر کس نداشته باشد نه از من است و نه از خدای عزّوجلّ. عرض شد: ای رسول خدا! آنها کدامند؟ فرمودند: بردباری که به وسیله آن جهالت نادان را دفع کند، اخلاق خوش که با آن در میان مردم زندگی کند و پارسایی که او را از نافرمانی خدا باز دارد.
« 16 » امام صادق علیهالسلام:
اِنَّ لاَِهْلِ الْجَنَّةِ اَرْبَعَ عَلاماتٍ: وَجْهٌ مُنْبَسطٌ وَ لِسانٌ لَطیفٌ وَ قَلْبٌ رَحیمٌ وَ یَدٌ مُعْطیَةٌ؛(مجموعه ورام، ج 2، ص 91. )
بهشتیها چهار نشانه دارند: روی گشاده، زبان نرم، دل مهربان و دستِ دهنده.
«17» پیامبر صلیاللهعلیهوآله:
اَبَی اللّهُ لِصاحِب الْخُلْقِ السَّیِّیءِ بالتَّوبَةِ. فَقیلَ: یا رَسول اللّهِ، وَ کَیْفَ ذلِکَ؟ قالَ: لاَِنـَّهُ اِذا تابَ مِنْ ذَنـْبٍ وَقَعَ فی اَعْظَمَ مِنَ الذَّنـْب الّذی تابَ مِنْهُ؛(بحارالأنوار، ج 73، ص 299، ح 12. )
خداوند از آدم بد اخلاق توبه نمیپذیرد. عرض شد: ای رسول خدا، چرا؟ فرمودند: چون هرگاه از گناهی توبه کند در ورطه گناهی بدتر از آن که توبه کرده است میافتد.
« 18 » پیامبر صلیاللهعلیهوآله:
لا تَـکُنْ عَیّابا وَ لا مَدّاحا وَ لا طَعّانا وَ لا مُماریا؛(مکارم الاخلاق، ص 467.)
نه عیبجو باش و نه ثناگو، نه زخمزبان زن و نه مجادله گر .
« 19 » امام علی علیهالسلام:
فی سَعَةِ الاَْخْلاقِ کُنوزُ الاَْرْزاقِ؛(کافی، ج 8 ، ص 23. )
گنجهای روزی در وسعت اخلاق نهفته است .
« 20 » امام علی علیهالسلام:
مَنْ ساءَ خُلْقُهُ ضاقَ رِزْقُهُ؛(غررالحکم، ح 8023.)
هر کس بد اخلاق باشد، روزیاش تنگ میشود .
« 21 » امام صادق علیهالسلام:
لا عَیْشَ اَهْنَأُ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ؛(علل الشرایع، ج 2، ص 559.)
هیچ زندگی گواراتر از اخلاق و رفتار پسندیده نیست .
« 22 » امام علی علیهالسلام:
اَلسَّیِّئُ الْخُلُقِ کَثیرُ الطَّیْش مُنَغَّصُ الْعَیْش؛(غررالحکم، ح 1604 . )
آدم بد اخلاق بسیار خطا میکند و زندگیاش تلخ میشود .
« 23 »امام سجاد علیهالسلام:
اَللّهُمَّ لا تَدَعْ خَصْلَةً تُعابُ منّی اِلاّ اَصْلَحْتَها وَ لا عائِبَةً اُوَنَّبُ بها اِلاّ حَسَّنْتَها وَ لا اُکْرومَةً فیَّ ناقِصَةً اِلاّ اَتـْمَمْتَها ؛(صحیفه سجادیه، از دعای 20. )
خدایا هیچ صفتی که بر من عیب شمرده شود وامگذار مگر آن که اصلاحش فرمایی و هیچ صفت نکوهیدهای را بجای مگذار مگر آن که آن را نکوسازی و مرا در هیچ خصلت پسندیده ناتمامی فرو مگذار مگر آن که کاملش گردانی .
« 24 » امام صادق علیهالسلام:
قالَ لُقْمانُ لاِبْنِهِ: یا بُنَیَّ ایّاکَ وَ الضَّجَرَ وَ سوءَ الْخُلْقِ وَ قِلَّةَ الصَّبْرِ فَلا یَسْتَقیمُ عَلی هذهِ الْخِصالِ صاحِبٌ وَ اَ لْزمْ نَفْسَکَ التُّؤَدَةَ فی اُمورِکَ وَ صَبِّرْ عَلی مَؤوناتِ الاِْخْوانِ نَفْسَکَ وَ حَسِّنْ مَعَ جَمیعِ النّاس خُلْقَکَ؛(قصص الأنبیاء، ص 198، ح 245. )
لقمان به فرزندش فرمود : فرزندم! از بیحوصلگی و بد اخلاقی و بیتابی دوری کن که هیچ دوستی تحمل این خصلتها را ندارد. در کارهایت آرام و بردبار، در تحمّل زحمات برادران صبور و با همه مردم خوش اخلاق باش.
« 25 » امام علی علیهالسلام:
رُبَّ عَزیزٍ اَذَ لَّهُ خُلْقُهُ وَ ذَلیلٍ اَعَزَّهُ خُلْقُهُ؛(بحارالأنوار، ج 71، ص 396، ح 79 )
چه بسا عزیزی که اخلاق بدش او را ذلیل و چه بسا ذلیلی که اخلاق خوبش او را عزیز کرد .
« 26 » امام علی علیهالسلام:
حَسِّنْ خُلْقَکَ یُخَفِّفِ اللّهُ حِسابَکَ؛(امالی صدوق، ص 278 )
اخلاقت را خوب کن تا خداوند حسابت را آسان گرداند .
« 27 » امام علی علیهالسلام:
اِذا حَسُنَ الْخُلْقُ لَطُفَ النُّطْقُ؛(غررالحکم، ح 4052 . )
با اخلاق نیکو، گفتار نرم میشود .
« 28 » امام علی علیهالسلام:
حُسْنُ الْخُلْقِ فی ثَلاثٍ: اِجْتِنابُ الْمَحارِمِ وَ طَـلَبُ الْحَلالِ وَ التَّـوَسُّعُ عَلَی الْعِیالِ؛(بحارالأنوار، ج 71، ص 394، ح 63. )
خوش اخلاقی در سه چیز است: دوری کردن از حرام، طلب حلال و فراهم آوردن آسایش و رفاه برای خانواده .
« 29 » امام صادق علیهالسلام:
اِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی خَصَّ رَسولَ اللّهِ صلیاللهعلیهوآله بمَکارِمِ الاَْخْلاقِ، فَامْتَحِنوا اَنـْفُسَکُمْ، فَاِنْ کانَتْ فیکُمْ فَاحْمَدُوا اللّهَ عَزَّوَجَلَ وَ ارْغَبوا اِلَیْهِ فِی الزّیادَةِ مِنْها. فَذَکَرَها عَشَرَةً: الیَقینُ وَ القَناعَةُ وَ الصَّبْرُ وَ الشُّکْرُ وَ الْحِلْمُ وَ حُسْنُ الْخُلْقِ وَ السَّخاءُ وَ الْغَیْرَةُ وَ الشَّجاعَةُ وَ الْمُروءَةُ؛(امالی صدوق، ص 290. )
خدای تبارک و تعالی، رسول خدا صلیاللهعلیهوآله را به مکارم اخلاق، مخصوص گردانید. پس شما نیز خود را بیازمایید، اگر این صفات در شما بود خدای عزّوجل را سپاس گویید و از خدا این مکارم را بیشتر بخواهید. سپس آن ده صفت را برشمردند: یقین، قناعت، صبر، شکر، بردباری، خوشاخلاقی، بخشندگی، غیرت، شجاعت و جوانمردی .
« 30 » امام علی علیهالسلام:
عَوِّدْ نَفْسَکَ حُسْنَ النِّیَّةِ وَ جَمیلَ الْمَقْصَد، تُدْرِکْ فی مَباغیکَ النَّجاحَ؛(غررالحکم، ح 623. )
خودت را به داشتن نیّت خوب و مقصد زیبا عادت ده، تا در خواستههایت موفق شوی .
« 31 » امام علی علیهالسلام:
عَوِّدْ لِسانَکَ لینَ الْکَلامِ وَ بَذْلَ السَّلامِ، یَکْثُرْ مُحِبّوکَ وَ یَقِلَّ مُبْغِضوکَ؛(غررالحکم، ح 6231 )
زبان خود را به نرمگویی و سلام کردن عادت ده، تا دوستانت زیاد و دشمنانت کم شوند .
« 32 » امام علی علیهالسلام:
تِسْعَةُ اَشْیاءَ قَبیحةٌ وَ هِیَ مِنْ تِسْعَةِ اَنـْفُسٍ اَقبَحُ مِنها مِنْ غَیْرِهِمْ: ضیقُ الذَّرْعِ مِنَ الْـمُلوکِ وَ الْبُخْلُ مِنَ الاَْغْنیاءِ وَ سُرْعَةُ الْغَضَب مِنَ الْعُلَماءِ وَ الصِّبا مِنَ الْکُهولِ وَ الْقَطیعَةُ مِنَ الرُّؤوس وَ الْکِذْبُ مِنَ الْـقُضاةِ وَ الزَّمانَةُ مِنَ الاَْطِبّاءِ وَ الْبَذاءُ مِنَ النِّساءِ وَ الطَّیشُ مِن ذَوِی السُّلْطانِ؛(دعائم الإسلام، ج 1، ص 83 .)
نُه چیز زشت است، اما از نه گروه زشتتر: درماندگی و ناتوانی از دولتمردان؛ بخل از ثروتمندان؛ زود خشمی از دانشمندان؛ حرکات بچگانه از میانسالان؛ جدایی حاکمان از مردم؛ دروغ از قاضیان؛ بیماری کهنه از پزشکان؛ بدزبانی از زنان و سختگیری و ستمگری از سلاطین.
« 33 » پیامبر صلیاللهعلیهوآله:
اَلْعَدْلُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِی الاُْمَراءِ اَحْسَنُ، وَ السَّخاءُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِی الاَْغْنیاءِ اَحْسَنُ، اَلْوَرَعُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِی الْعُلَماءِ اَحْسَنُ، اَلصَّبْرُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِی الْفُقَراءِ اَحْسَنُ، اَلتَّوبَةُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِی الشَّباب اَحْسَنُ، اَلْحَیاءُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِی النِّساءِ اَحْسَنُ؛(نهج الفصاحه، ح 2006. )
عدالت نیکو است اما از دولتمردان نیکوتر، سخاوت نیکو است اما از ثروتمندان نیکوتر؛ تقوا نیکو است اما از علما نیکوتر؛ صبر نیکو است اما از فقرا نیکوتر، توبه نیکو است اما از جوانان نیکوتر و حیا نیکو است اما از زنان نیکوتر .
« 34 » امام علی علیهالسلام:
اَلْکَریمُ یَری مَکارِمَ اَفْعالِهِ دَیْنا عَلَیْهِ یَقْضیهِ، اَللَّئیمُ یَری سَوالِفَ اِحْسانِهِ دَیْنا لَهُ یَقْتَضیهِ ؛(غررالحکم، ح 2031 و 2032 .)
بزرگوار، نیکوکاریهای خود را بدهی به گردن خود میداند که باید بپردازد و فرومایه، احسانهای گذشته خود را بدهی به گردن دیگران میداند که باید پس بگیرد.
« 35 » امام علی علیهالسلام:
اِذا کانَ فی رَجُلٍ خَلَّةٌ رائِقَةٌ فَانْتَظِروا اَخَواتِها؛(نهج البلاغه، حکمت 445 . )
اگر در وجود کسی خصلتی پسندیده باشد، انتظار خصلتهای پسندیده دیگری را نیز در او داشته باشید .
« 36 » امام صادق علیهالسلام:
ایّاکَ وَ خَصْلَتَینِ: اَلضَّجَرَ وَ الْکَسَلَ، فَاِنَّکَ اِنْ ضَجِرْتَ لَمْ تَصْبرْ عَلی حَقٍّ وَ اِنْ کَسلْتَ لَمْ تُؤَدِّ حَقّا؛(امالی صدوق، ص 636. )
از دو خصلت بپرهیز: بیحوصلگی و تنبلی، زیرا اگر کمحوصله باشی بر حق شکیبایی نکنی و اگر سست و تنبل باشی حقّی را ادا نکنی .
« 37 » پیامبر صلیاللهعلیهوآله:
اِنَّما تَفْسیرُ حُسْنِ الْخُلْقِ: ما اَصابَ الدُّنْیا یَرْضی وَ اِنْ لَمْ یُصِبْهُ لَمْ یَسْخَطْ؛(کنزالعمّال، ح 5229 . )
تفسیر خوش اخلاقی این است که اگر دنیا به انسان رو کرد، راضی و خشنود باشد و اگر رو نکرد خشمگین و ناراحت نشود .
« 38 » پیامبر صلیاللهعلیهوآله:
اَوَّلُ ما یوضَعُ فی میزانِ الْعَبْد یَوْمَ الْقیامَةِ حُسْنُ خُلْقِهِ؛(قرب الإسناد، ص 46، ح 149. )
نخستین چیزی که روز قیامت در ترازوی اعمال بنده گذاشته میشود، اخلاق خوب اوست .
« 39 » امام علی علیهالسلام:
مَنْ ساءَ خُلْقُهُ مَلَّهُ اَهْلُهُ؛(تحف العقول، ص 214 . )
هر کس بد اخلاق باشد، خانواده اش از او دلتنگ و خسته میشوند .
« 40 » امام علی علیهالسلام:
اَلنُّصْحُ بَیْنَ الْمَلاَء تَقْریعٌ؛(شرحنهجالبلاغه،ابنابیالحدید، ج20،ص341،ح908)
نصیحت کردن در حضور دیگران، خُرد کردن شخصیت است .
