موزه مارکار کجاست؟ معرفی آثار دیدنی زرتشتیان یزد

موزه مارکار یزد را می‌توان یکی از مشهورترین آثار تاریخی یزد به حساب آورد. که بدون شک بازدید آن تجربه‌ای دلنشین را برای شما به وجود می‌آورد. این بنای مشهور، که نقش موثری نیز در آموزش و فرهنگ مردمان یزد داشته، پیش از آن که تبدیل به موزه شود، یک مجموعه آموزشی بوده که توسط خیری به نام مارکار، برای کودکان و نوجوانان بنا نهاده شده است. تقریبا نزدیک به یک دهه است که این مکان زیبا و ارزشمند، با نام موزه مارکار یا موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان یزد، میزبان علاقمندان به هنر و گردشگری شده و بیش از هر بنای دیگری جلوه و شکوه آیین زرتشت و معماری عصر پهلوی را به رخ می‌کشاند. در این محتوا قصد داریم به بررسی موزه مارکار، تاریخچه‌ و نقد آن از نظر معماری و فرهنگ بپردازیم. از شما دعوت می‌کنیم این مقاله را با ما دنبال کنید:

معرفی موزه مارکار یا موزه فرهنگ و هنر زرتشتیان مارکار یزد

موزه مارکار یا به عبارت کامل‌تر، موزه فرهنگ و هنر زرتشنیان مارکار یزد، در فروردین سال 1394 در بخش زیرین مجموعه‌ای آموزشی به همین نام افتتاح گردید. ساختمان مارکار در سال 1312 خورشیدی، به خواست و با هزینه‌ی شخصی پشتون جی مارکار، بازرگان و خَیِر مشهور زرتشتی، ساخته شده است. معمار و طراح موزه زرتشتیان مارکار، مهندس برزو سهراب آقا بوده است.

هدف از این بنای زیبا در حدود 90 سال قبل، ایجاد مدرسه‌ای شبانه‌روزی برای دانش‌آموزان دبیرستانی بوده است. امروزه این ساختمان دارای نمایشگاه‌هایی برای تشریح مراسم، آیین، هنر، پوشاک، خوراک و  به کلی سنن زرتشتیان است. موزه مارکار یکی از مکان‌های مورد استفاده برای علاقمندان و محققین حوزه فرهنگ زرتشتیان به عنوان یکی از کهن‌ترین آیین‌های ایرانی به شمار می‌رود.

تاریخچه موزه مارکار 

در سال 1301 پشتون مارکار، موسس و سازنده مجموعه آموزشی مارکار، در ابتدا با اختصاص سرمایه‌ای اقدام به ایجاد پرورشگاه پسرانه نمود. در سال 1306 این مجموعه مورد استفاده قرار گرفت و دبستان پسرانه مارکار نیز شروع به کار نمود. کودکان در کنار آموزش علوم، در کارگر‌خانه جهانگیری نیز به فراگیری حرفه‌های مانند پارچه‌بافی، خیاطی و نجاری نیز اقدام می‌نمودند.

در همین سال میرزا سروش لهراسبی، که از زرتشتیان با دانش و فارغ‌التحصیل کالج آمریکایی تهران بود، سرپرستی مجموعه مارکار و سایر مجموعه‌های وابسته به زرتشتیان یزد را بر عهده گرفت. او به خواست مارکار اقدام به دایر نمودن دبستان دخترانه مارکار یزد نمود. در سال 1311 به دستور مارکار و به دنبال استقبال و گسترش حضور دانش‌آموزان در این مدارس، میرزا سروش لهراسبی، زمینی به مساحت یک‌صد هزار متر مربع خریداری کرد و سپس کار احداث و توسعه مجموعه آموزشی بزرگ مارکار را آغاز نمود.

 این بنای خیر که شامل پرورشگاه، دبستان و دبیرستان بود، در سال 1313 در دومین سفر مارکار به ایران و همزمان با جشن‌های گشایش آرامگاه فردوسی به طور رسمی به بهره‌برداری رسید.

بنیان‌گذار موزه مارکار

بزرگ‌مرد پشتون جی دوسابایی مارکار، بنیان‌گذار مرکز آموزشی مارکار، از خانواده زرتشتیانی است که سالیانی پیش به هندوستان مهاجرت و در آنجا زندگی کردند. عموما به این نسل از زرتشتیان ایرانی مهاجر به هندوستان، پارسیان خطاب می‌شود. پارسیان هند با وجود اقامت در دیار غربت هرگز از سرزمین مادری خود جدا نشده و وابستگی خود را به آیین و فرهنگ باستانی حفظ نموده‌اند.

روان‌شاد مارکار به سال 1250 در شهر بمبئی هند به دنیا آمد. با وجود این که مارکار در هندوستان متولد شده و رشد کرده بود، اما علاقه و ارتباط او هرگز با اصالت و ریشه ایرانی‌اش بریده نشد. مارکار علاقمند به ایران و فرهنگ ایرانی بود؛ به طوری که با وجود دوری از سرزمین مادری‌، زبان فارسی را به خوبی آموخته بود. او با اشعار شاعران بزرگ ایران‌زمین، مانند سعدی و فردوسی آشنایی داشت. مارکار، که بازرگانی موفق و متمول در هندوستان بود، در سال 1317 به ریاست انجمن زرتشتیان  ایرانی در شهر بمبی منصوب گردید.

حادثه دردناک مرگ همسر، مارکار را متقاعد کرد تا مجموعه‌ای آموزشی و در واقع، یک پرورشگاه برای کودکان بی‌سرپرست در ایران بنا نهد. این بنا شامل پرورشگاه، دبستان و دبیرستانی بوده که به صورت شبانه‌روزی به کودکان ایرانی خدمت‌رسانی می‌کرده است.

دیگر آثار به جا مانده از مارکار

مارکار در سال 1328  و به مناسب آیین‌های مربوط به جشن 25 سالگی مجموعه مارکار، برای سومین بار به ایران و یزد سفر نمود تا از نزدیک شاهد پیشرفت موسسه باشد. علاوه بر مدرسه آموزشی مارکار، یادگارهای دیگری نیز از روان‌شاد پشتون مارکار در ایران و یزد ساخته شده است که از آن جمله، برج ساعت یا گاهنامه فردوسی را می‌توان نام برد که در سال 1321 در به همت این والامرد بنا گردید.

پشتون جی دوسایی مارکار در سال 1342 خورشیدی، در حالی که نشان درجه اول سپاس را از مردم ایران دریافت نموده بود، چشم از جهان فرو بسته و به آرامش ابدی رسید.

بنای اصلی موزه مارکار

 موزه زرتشتیان مارکار یک بنای آجری است و شامل بخش‌های مختلفی می‌باشد که در ادامه درباره‌ی آن مطالبی بیان می‌شود:

هنگامی که وارد مجموعه موزه زرتشتیان می‌شوید، در ابتدا وارد حیاط بنا شده و ساختمان اصلی موزه با ستون‌های سنتی در مقابل شما قرار دارد. این ساختمان، که در حدود 80 سال قدمت دارد، به مکانی برای آشنایی با فرهنگ زرتشتیان مبدل شده است. در این موزه می‌توانید با آیین‌های زرتشتی، کتاب مقدس گاتا، نوع پوشش و زیارتگاه‌های این دین آشنا شوید.

مجموعه مارکار، که در گذشته کاربرد آموزشی داشته، از دو ساختمان تشکیل شده است. ساختمان جلویی برای کودکان دبستانی و  دانش‌آموزان دبیرستانی با سالنی بزرگ و 18 اتاق ساخته شده و ظرفیت 800 دانش‌آموز را داشته است. ساختمان دوم پرورشگاهی بزرگ بوده که دارای 3 سالن خواب، 9 اتاق و زیر‌زمین بوده است.

بنای موزه ساختمانی باشکوه و تاریخی است که در مرکز حیاط قرار دارد. در واقع باید گفت، مدرسه شبانه‌روزی دانش‌آموزان است که اینک به موزه زرتشتیان مارکار تبدیل شده است. میان راهروها و دالان‌های تو در توی موزه مارکار، ابتدا با تصاویر مارکار موسس این مجموعه و تاریخ زندگی او آشنا می‌شویم. در ادامه آن، به کتاب مقدس گاتعا و اشعار زرتشت بر می‌خوریم، همچنین توضیحاتی در مورد یگانه پیامبر ایرانی، زرتشت و تندیس‌هایی با لباس‌های روحانیون و زنان این آیین دیده می‌شود. سپس در ادامه، اطلاعاتی در مورد سایر اماکن مقدس و مشهور زرتشتی به بیننده ارائه می‌شود.

یکی دیگر از بخش‌های بسیار جذاب موزه، آشپزخانه است که در انتهای موزه قرار دارد. در این آشپزخانه، می‌توانید از لوازم قدیمی و سنتی زرتشتیان دیدن کنید.

بررسی موزه مارکار از دید گردشگری

 آنچه در کنار جاذبه معماری باعث می‌شود تا گردشگران از موزه مارکار بازدید نمایند، غنای فرهنگی موزه است. همان طور که اشاره شد، در بازدیدی کوتاه از این مجموعه می‌توان اطلاعات مفید و جالبی درباره شیوه زندگی و آیین‌های زرتشتیان کسب کرد.

معماری سنتی ایرانی و آجری بنا با پنجره‌های چوبی که دارای طراحی قدیمی هستند و ستون‌ها و طاق نصرت‌های سنتی این بنا از جلوه‌های عصر پهلوی به شمار می‌آیند که بدون شک توجه هر بیننده‌ی اهل ذوق و هنری را به سمت خود جذب می‌کند.

آب انبار موزه 

یکی از المان‌های معماری این موزه، آب انبار این مجموعه است. اصولا در گذشته و به ویژه در مناطق کویری، در بناهای بزرگ و عمومی محلی برای ذخیره آب مصرفی در نظر گرفته می‌شده است. وجود آب انبارها باعث می‌شده که ساکنین و بهره‌برداران یک مجموعه عمومی، مانند یک کاروانسرا یا یک ساختمان آموزشی بزرگ، برای تامین آب مصرفی خود دچار مشکل نشوند. در نتیجه در زمانه‌ای که هنوز سیستم آب‌رسانی و لوله‌کشی آب به شکل امروزی نبوده، آب انبار یک المان مهم در معماری این گونه بناها به شمار می‌رفته است. در مجموعه مارکار نیز، آب انباری با دو ردیف پله سنگی وجود دارد که امروزه بروی بازدیدکنندگان و علاقمندان به معماری یزد قابل بازدید می‌باشد.

برای بازدید از بخش آب انبار موزه، پس از وارد شدن به مجموعه باید به سمت چپ بنا بپیچید و از هوشمندی و ذکاوت ایرانیان باستان لذت ببرید.

حمام سنتی موزه 

از قسمت‌های قدیمی بنا، حمام موزه است. البته این مکان، امروز به نمایشگاه بدل شده است. از ویژگی‌های جالب این مجموعه وجود این حمام سنتی است. همان طور که می‌دانیم، در گذشته عموما حمام‌ها به صورت عمومی بوده است و این که در یک مکان آموزشی و برای رفاه حال دانش‌آموزان یک حمام مستقل در نظر گرفته شده باشد، بسیار جالب توجه است.

اگر از علاقمندان به معماری و فرهنگ ایرانی هستید، مشاهده‌ی این حمام که سبک حمام های قدیمی است، احتمالا برایتان جذاب خواهد بود. در بخش گرم حمام سکوهایی آجری قرار دارد که روی آن با کاشی‌های سبز قدیمی تزیین شده و یک حوضچه کوچک آب در وسط آن قرار داده شده است. البته این بخش ساختمان، به طور کامل نوسازی شده است و در مجاورت آن نیز سرویس‌های بهداشتی قرار دارد.

جاده گاو رو 

در درون مدرسه یا موزه‌ی امروزی مارکار، جاده یا راهی وجود داشته که برای عبور گاوها طراحی شده است و به جاده‌ی گاو رو مشهور بوده است. وظیفه این حیوانات ،کشیدن آب و در مواقعی لایه روبی آب انبار بوده است. احتمالا مشاهده‌ی این جاده نیز برای علاقمندان به فرهنگ و سنن ایرانی خالی از لطف و لذت نخواهد بود.

چطور باید به موزه مارکار سر بزنیم؟

بر اساس اعلام موزه، زمان بازدید از این مجموعه دیدنی، همه روزه از ساعت 9 صبح تا 13 و عصرها از ساعت 16 الی 20 می‌باشد. البته ممکن است در نیمه دوم سال، تغییراتی در این زمان‌بندی اعمال شود.

با توجه به کویری بودن استان یزد، پیشنهاد می‌شود زمان مسافرت خود به این دیار زیبا را به نیمه دوم سال یا ایام عید موکل کنید تا هوا کمی خنک‌تر باشد. چنانچه در تعطیلات ایام تابستان به یزد سفر می‌کنید، بهتر است عصرها و شب‌ها را برای دیدن جاذبه‌های توریستی یزد انتخاب کنید. اگر روزهای میانی هفته را به بازدید موزه مارکار اختصاص دهید، زمان خلوت‌تری را در موزه سپری خواهید کرد.

برای رفتن به این مجموعه موزه مارکار، ابتدا لازم است به میدان مارکار شهر یزد مراجعه کنید. موزه مارکار در کوچه معروف به کوچه فرش مشهد قرار دارد. ضمن اینکه از طریق بلوار منتظر قائم، کوچه میلاد هم به این مجموعه دسترسی پیدا می‌کنید. اگر به عنوان توریست و برای اولین بار به شهر یزد سفر می‌کنید، با استفاده از گوگل مپ یا سایر اپلیکیشن‌های مکان یاب، موزه مارکار را جست‌وجو کنید.

 اماکن دیدنی نزدیک موزه مارکار

مدت زمان مورد نیاز برای گردش و بازدید از موزه مارکار حدودا یک ساعت است. احتمالا دوست داشته باشید پس از این بازدید یک‌ساعته از موزه، به سایر جاذبه‌های شهر یزد نیز سری بزنید. آتشکده یزد، آب انبار رستم گیو، موزه آب انبار شش بادگیر یزد و مزوه دیرینه‌شناسی در نزدیکی موزه مارکار قرار دارند. می‌توانید با چند دقیقه پیاده‌روی، سری هم به این اماکن فرهنگی و سنتی بزنید.

 در اطراف موزه نیز مراکز خریدی وجود دارد که برای خرید سوغات یا یادگاری‌های شهر یزد، کار شما را ساده‌تر خواهند کرد. ضمن اینکه بازار یزد و بازار خان نیز در دو کیلومتری این موزه قرار دارند. و شما می‌توانید به سادگی از باکیفیت‌ترین ترمه‌ها، محصولات فیروزه کوبی و ... تا خوشمزه‌ترین شیرینی‌های یزدی را در آنجا پیدا کنید.

در پایین و به منظور دسترسی بهتر علاقمندان، به صورت فهرست‌وار به نزدیک‌ترین مکان‌ها به موزه مارکار اشاره می‌کنیم:

• میدان ماکار؛ فاصله تا موزه 300 متر
• آتشکده یزد؛ فاصله تا موزه 750 متر
• موزه دیرینه‌شناسی کامبرین؛ فاصله تا موزهه 750 متر
• آب انبار شش بادگیر؛ فاصله تا موزه 750 متر
• آب انبار رستم گیو؛ فاصله تا موزه 1 کیلومتر
• بازار یزد و بازار خان؛ فاصله تا موزه تقریبا 2 کیلومتر