توفیق بهرام اف؛ تصمیم جنجالی در فینال جام جهانی 1966 و گل ومبلی

مهدی زارعی- گاهی اوقات سرنوشت مقدر می کند که داور با یک تصمیم در کسری از ثانیه برای همیشه در تاریخ فوتبال جاودانه شود؛ بدون توجه به این که این تصمیم درست بوده است یا غلط. در چنین شرایطی، آنان که از تصمیم داور ضرر کرده اند معتقدند داور تصمیم اشتباه گرفته و تیمی که از این تصمیم بهره برده، آن را به جا و درست می داند. اما در فینال روز 30 جولای 1966 چه اتفاقاتی رخ داد؟

در این مسابقه گل دقیقه 12 هلموت هالر آلمانی تنها شش دقیقه دوام آورد و «جف هرست» بازی را به تساوی كشاند. پس از آن نیز نبرد پایاپای دو تیم ادامه یافت تا این كه به دنبال یك دفع توپ ضعیف از سوی مدافعان آلمان، مارتین پیترز انگلستان را پیش انداخت. تنها 12 دقیقه تا پایان مسابقه باقی مانده بود. اما از آن به بعد، این تصمیمات «داینست» داور سوییسی بود كه سرنوشت‌ساز شد. در دقیقه 90 «جكی چارلتون» مدافع انگلستان و «زیگفرید هلد» با هم به هوا پریدند و در حالی كه انگلیسی‌ها معتقد به خطای هلد بودند، داور خطای چارلتون را اعلام كرد. همان توپ در دقیقه 90 به گل تساوی آلمان بدل شد كه توسط «وبر» به ثمر رسید.

در دقیقه 101 نیز اتفاق بحث‌برانگیز دیگری رخ داد. شوت محكم جف هرست به تیر دروازه خورد و روی خط دروازه فرودآمد. «راجر هانت» دیگر بازیكن انگلیسی در نزدیكی توپ بود و با اطمینان از گل شدن توپ، اقدام به شادی كرد. اما مدافعان آلمانی اعتقادی به گل شدن توپ نداشتند. توفیق بهرام اف، داور روس با  اطمینان خاطر رأی به گل شدن توپ داد و به این ترتیب انگلستان در یك قدمی جام قرار گرفت. اتفاقی که با گل چهارم انگلستان محقق شد و سه شیرها این گونه قهرمان جهان شدند.

*** 

فوتبالیستی که داور شد

مرد تاثیرگذار این فینال، در روز 25 ژانویه 1925 در باکو- آذربایجان شوروی- به دنیا آمد. در ابتدا فوتبالیست بود و برای نفتچی باکو بازی می کرد. اما مصدومیت شدید به دوران فوتبال او خاتمه داد و بهرام اف به داوری روی آورد. در 1964 وارد لیست داوران بین المللی فیفا شد و تنها دو سال بعد، افتخار حضور در جام جهانی را به دست آورد. آن هم به عنوان خط نگهدار در دو دیدار مهم افتتاحیه و فینال جام. داور روس یک مسابقه مرحله گروهی را هم قضاوت کرد و چهار سال بعد هم قضاوت سه مسابقه جام جهانی 1970- از جمله یکی از دیدارهای نیمه نهایی- به او سپرده شد.

آخرین قضاوت مهم بهرام اف، داوری در فینال تمام انگلیسی جام یوفا 1972 بین تاتنهام و ولورهمپتون واندررز بود. اما هنوز هم او به خاطر فینال 1966 به خاطر آورده می شود. حتی بسیاری از رسانه های انگلیسی که نام او را به خاطر نداشتند، از بهارم اف با عنوان« خط نگهدار روس» یاد کردند. عبارت « گل ومبلی» و معادل آلمانی آن( ومبلی توآ) نیز وارد ادبیات فوتبال همه نقاط دنیا شد.

***

معمای گرد و غبار گچ

بعد از بازی فینال، راجر هانت می گفت که توپ را دیده که پشت خط فرود آمده است. در حالی که ژرمن ها می گفتند بعد از فرود توپ، گرد و غبار گچ را دیدند که این نشان می داد توپ روی خط فرود آمده است. بهرام اف بعدها در خاطرات خود هم نوشت که گل شدن توپ را دیده است. اما همیشه این شائبه وجود دارد که آیا او چنین تصمیمی را به خاطر حمایت از میزبان گرفته است؟ حتی بعدها که توفیق در 26 مارچ 1993 از دنیا رفت، بازیکنان تیم ملی انگلیس در رقابتهای انتخابی جام جهانی و به هنگام سفر به آذربایجان، در مزار او حاضر شدند.

****

از زبان بهرام اف، کمک داور جنجالی مسابقه

برای سالیان سال درباره گل ومبلی صحبت شد و موافقان و مخالفان تصمیم داور صحبت های زیادی در این باره کردند. از آنجا که شرایط فیلمبرداری مانع از آن شد که صحت و سقم نظر داور و کمک داور مشخص شود، بسیاری بر این باورند که تصمیم داور به نفع میزبان مسابقات گرفته شده و اگر مسابقه در انگلیس نبود، این توپ به سود انگلیسی ها اعلام نمی شد. با این حال نظر داور نیز تامل برانگیز است.

سالها بعد از مرگ توفیق بهرام اف کمک داور روس این مسابقه، پسرش گفت:

پدرم همیشه مطمئن بود. او تا آخرین لحظه حیات خود مطمئن بود که آن گل، قانونی بوده است. در آن روزها درون دروازه ها از تورهای نایلونی استفاده می کردند و بهرام اف دیده بود که در اثر برخورد توپ، تور نایلونی کشیده شده بود. بله! بهراف ام دیده بود که با کوبیده شدن شوت جف هرست به تیر افقی دروازه، تور نایلونی کشیده شد و ان گاه توپ به داخل دروازه رفت پس از آن نیز به بیرون جهید. بعد از آن بود که مدافعان آلمان به توپ رسیده و آن را دور کردند. ولی بهرام اف گل شدن توپ را دیده بود و کاملا مطمئن بود که توپ پشت خط دروازه به زمین خورد. بنابراین همیشه می گفت که گل شدن توپ را با چشمان خود دیده است. آلمانی ها به سرعت به طرف پدر من دویدند و اصرار ورزیدند که توپ گل نشده است. اما او مطمئن بود که گل شده است. تمام تیم آلمان به طرف او آمدند و فشار زیادی وارد کردند اما پدرم گل را قبول می کند و به نقطه مرکز زمین اشاره می کند.

*******

استادیومی به نام خط نگهدار آذربایجانی

در سال 1993، اندکی پس از استقلال آذربایجان و مرگ بهرام اف، استادیوم ملی آذربایجان در باکو که قبلاً به نام رهبر شوروی ولادیمیر لنین نامگذاری شده بود، به افتخار خط نگهدار تاریخی، ورزشگاه توفیق بهرام اف نامگذاری شد. او اولین داوری بود که نامش روی یک استادیوم ثبت شد. بعدها هنگامی که انگلیس در مسابقات مقدماتی جام جهانی 2006 با آذربایجان در یک گروه قرار گرفت، مراسمی قبل از این دیدار برای گرامیداشت یاد و خاطره او برگزار شد؛ با شرکت کنندگانی از جمله جف هرست، میشل پلاتینی و سپ بلاتر. مجسمه یادبود توفیق نیز در این مراسم رونمایی شد.

در همین دیدار، پسرش بهرام بهرام اف با نمایندگان هواداران انگلیسی دیدار کرد و از اینکه سرانجام "خط نگهدار روس" معروف در سال 1966 ملیت واقعی خود را بازیافته، ابراز خرسندی کرد.

پسر بهرام اف گفت:

حالا که آذربایجان مستقل شده، صحیح این است که از او به عنوان یکی از اعضای ملت آذربایجان یاد شود. افرادی مانند توفیق بهرام اف تنها در هر صد سال یک بار به دنیا می آیند.