انواع نفس های انسان

نفس انسان یکی است، اما دارای چند وجه مختلف است. مانند نور خورشید که دارای چند طیف رنگی مختلف است. فلاسفه می گویند: «النفس في وحدته کل القوي» یعنی نفس انسان با اینکه یکی است اما تمام جلوه های قوای انسانی از آن صادر می شود. در ادامه مطلب آسمونی با انواع نفس انسانی آشنا می شویم.

انواع نفس در انسان شامل موارد زیر است که به ترتیب با آنها آشنا می شویم:

1. فس ملهمه يا الهام کننده
2. نفس مسوله
3. نفس اماره
4. نفس لوامه
5. نفس مطمئنه

نفس ملهمه يا الهام کننده چیست؟

نفس ملهمه همانی است که پروردگار در قرآن کریم سوره شمس بعد از 10 قسم فرموده اند: «سوگند به جان و تن آدمي که او را بي کژي و کاستي خلق کردم».

خداوند به انسان ها هر دوی خوبی ها و بدی ها را الهام می کند و وجدان و فطرت انسان ها وظیفه تشخیص نیکویی و زشتی آنها را دارد. هر کس مسئولیت تصمیم های خود را برای انتخاب اعمال خود دارد و عواقب آن با خودشان است.

نفس مسوله چیست؟

یکی دیگر از حالت هایی که قرآن کریم برای نفس انسان معرفی میکند، حالت تمایل به تمایلات غریزی و زیاده روی در حوزه هوای نفسانی است. در این حالت، قرآن از آن به عنوان نفس مسول نام می برد که برای ترغیب و تشویق انسان به سمت کارهای ناپسند و تلاش برای نیکو جلوه دادن آنهاست. (یوسف 81 و 38 و طه 69) این همان حالتی است که از آن به "وسوسه گری نفس" هم یاد می کنند.

نفس اماره چیست؟

نفس اماره همان وسوسه ها و دعوت های شیطان است. اگر هر نوع پلیدی و وسوسه از جانب شیطان القا شود بهتر است انسان به یاد آورد که خدا ناظر بر کردار و اندیشه ها ماست. در این شرایط باید به خدا پناه برد و تلاش کرد مرتکب آن گناه نشویم.

ان الذين اتقوا اذا مستهم طائف من الشيطان تذکروا فاذاهم يبصرون. (سوره ي اعراف آيه 20)

پس هر نوع گناه و رذالت اخلاقی از نفس اماره ایجاد شد باید به خدا پناه برد. کسی که بی قید و شرط تابع نفس اماره خود باشد درواقع پیروی هواهای نفسانی شده است. خداوند او را به راه نخواهد اورد و می گذارد که در گرداب گناه غرق شود.

نفس لوامه چیست؟

پروردگار در قرآن کریم سوره قیامت به نفس لوامه سوگند یاد کرده است: «لا اقسم بيوم القيمه و لا اقسم بنفس الوامه» قسم به روز قیامت و قسم به نفس لوامه.

نفس لوامه دقیقا در مقابل نفس اماره قرار دارد و انسان را به خوبی ها دعوت می کند. خداوند به همه انسان ها وجدان داده است تا بتوانند به تفاوت نفس اماره و نفس لوامه پی ببرند. چنانچه بنده ای پیروی نفس اماره خود شد اما از انجام آن پشیمان گردید خداوند او را سرزنش نمی کند و توبه او را چنانچه حقیقی باشد می پذیرد.

نفس مطمئنه چیست؟

بالاترين مقام ارجمندي که خداوند به بندگان خالصش مرحمت ميفرمايد همان مقام نفس مطمئنه است. از نفس مطمئنه به «مرضیه» نیز تعبیر شده چون مورد قبول و پسند و خشنودى دوست واقع شده است.

خداوند در قرآن کریم سوره فجر (آیه 17) می فرماید: «يا ايتها النفس المطمئنه ارجعي الي ربک راضيه مرضيه، فادخلي في عبادي و ادخلي جنتي.» یعنی ای کسانی که به مقام شامخ نفس مطمئنه رسيديد به قرب پروردگارتان که نهايت اوج کمال انسانيت است برگرديد در حاليکه هم شما از پروردگارتان راضی و خشنود و هم پروردگارتان از شما راضي و خشنود است پس در زمره ي بندگان خالص من درآئيد و در بهشت جاويدان من داخل شويد».

لازم به ذکر است که هر انسانی به این مقام رفیع نمی رسد مگر اینکه از تمام آزمایش های الهی سرفراز بیرون آید و پیروی نفس اماره خود نشود. چنانچه نفس اماره به سراغ بندگان آمد به یاد خدا بیفتند و بر آن غلبه کنند، اگر چنین کنند رستگار خواهند شد.