نقد فیلم کودا؛ ار نظر فیلمنامه و نقش شخصیت اول

یکشنبه 30 آذر 1400
نویسنده: چکاوک شیرازی

• Coda (کودا)
• 2021
• آمریکا
• کارگردان: شیان هدر

فیلم «کودا» مانند نمایش نامه ی« سفر طولانی روز به شب »از « یوجین اونیل»، حکایت اثرگذاری اعضای یک خانواده روی یک دیگر است. با این تفاوت که «کودا»،یک فیلم کمدی- خانوادگی است.

کوچک ترین دختر یک خانواده ی ناشنوا، مسئولیت ترجمه ی زبان خانواده اش را از کودکی تا به حال به عهده گرفته است. در حالی که پدر، مادر و برادرش نمی توانند حرف بزنند او صدای بسیار خوبی برای آواز خواندن دارد و می خواهد آن ها را برای رفتن به مدرسه ی موسیقی در شهری دیگر، ترک کند. در حالی که خانواده اش برای پیشرفت در شغلشان به او نیاز دارند.
چنین خلاصه ی داستانی به اندازه ی کافی جذاب نیست؟ آیا ترغیب نمی شوید که شاهد مشکلات این خانواده و چگونگی حل کردنش باشید؟

فیلم نامه ی «کودا»به صورت مینیاتوری و خیلی ظریف بافته و نوشته شده است، هیچ صحنه ای را نمی توانید حذف کنید، هیچ کاراکتری اضافه نیست، هیچ کس، هیچ کلمه ای را بیهوده بیان نمی کند. حتی اشعاری که “رابی “در غالب آواز می خواند، شرایط زندگی او و احساساتش را توصیف می کند. اما می خواهیم راجع به طراحی شخصیت اصلی و حریفش که خانواده اش هستند حرف بزنیم.

کاراکتر رابی بر اساس ضعف و نیازش و آرزویی که دارد طراحی شده است، همین طور چهار گام اصلی دیگر،نقشه، نبرد، مکاشفه ی نفس وتعادل جدید،در در داستان نویسی را می توان در این فیلم و برای «رابی »جست. «رابی» یک ضعف بزرگ دارد. او که از زمان ورود به مدرسه به خاطر مشکلات خانواده اش‌ مورد تمسخر قرار می گرفت، دچار کمبود اعتماد به نفس است، او نیاز دارد که این مشکل را رفع کند تا بتواند به آرزویش که خواننده شدن است، برسد.

در این راه او یک متحد مهم دارد، استاد آوازش؛ که وقتی استعداد «رابی »را می بیند با وجود سختگیری هایی که در مورد مقررات دارد، اما به او کمک می کند.
ما در شبکه ی شخصیت های این فیلم متحدانی در لباس‌ حریف هم داریم، خانواده ی «رابی».در نگاه اول این طور به نظر می رسد که اعضای خانواده اش تنها از «رابی »استفاده ی ابزاری می کنند و او را واسطه ای میان خود و دنیای بیرون می دانند.

اما این حریف در قالب شخصیت اصلی پیرنگ فرعی داستان هم هست و ما می توانیم شخصیت «رابی» را در تعامل با آن ها بیشتر بشناسیم. البته رقبای دیگری هم برای «رابی »وجود دارند که کم رنگ اما تاثیرگذارند. هم مدرسه ای های« رابی »که او را مدام مورد تمسخر قرار می دهند و مانع بزرگی سر راه اعتماد به نفس وی هستند.

در این جا می خواهیم چگونگی خلق شخصیت اصلی را در فیلم نامه بررسی کنیم،سپس به سراغ حریف برویم.

1. شخصیت اصلی باید همواره جذاب باشد
هر شخصیتی که قرار است داستان را پیش ببرد باید همواره توجه مخاطب را برانگیزد. رفتار« رابی» برای ما جذاب است. اولین جذبه ی آن زبان ارتباط او با خانواده اش است که معلوم نیست چه رازی در پس‌ زبان اشاره نهفته شده که بیننده را میخکوب می کند. دوم شوخی های او با خانواده اش از طریق زبان اشاره است. مهم تر از همه شجاعت او در برخورد با جامعه و شغلشان است. او که به ظاهر محافظ خانواده هم هست سعی می کند از حقوق خانواده اش دفاع کند. به طوری که برادر بزرگش در سایه ی او قرار گرفته و این مسئله او را عصبانی می کند.

2. ما با «رابی» همذات پنداری می کنیم اما نه خیلی زیاد. دلمان می خواهد شرایط برای ادامه ی تحصیلش فراهم باشد و موفق شود اما گاهی از او به ستوه می آییم.

3. «رابی »یک دانش آموز بدون اعتماد به نفس است، اما در انتها با کمک استادش و حمایت خانواده و تنها دوستش، می تواند بر خودش مسلط شود و در تست ورود به مدرسه ی موسیقی موفق شود. پس ما با تغییر شخصیت مواجهیم. یعنی نقاط ضعفی که در ابتدای داستان می بینیم، به علاوه ی کنش اصلی که مساوی است با تحول شخصیت.

اما در فیلم «کودا »ما تکنیک دیگری در فیلم نامه نویسی هم مواجهیم؛ تکنیک وارونگی مضاعف. وارونگی مضاعف جایی اتفاق می افتد که قهرمان و حریف هر دو دچار تحول شخصیتی می شوند. حریف رابی که متحدانی در لباس حریف هستند نیز دچار تحول شخصیتی می شوند. آن ها که همه ی امور زندگی شان به «رابی »بستگی دارد، زمانی که با موضوع رفتن «رابی» مواجه می شوند، نظم زندگی شان به هم می خورد. اما همین جا نقطه ی آغاز تحولشان است.

ما با آن ها هم همدلی می کنیم. فیلم ساز حتی در جایی به صورتی ملموس ما را در جایگاه آن خانواده قرار می دهد. زمانی که در مراسم اجرای دخترشان شرکت می کنند اما چیزی نمی شنوند و در جایی کاملا صدا قطع می شود و در جای یک ناشنوا قرار می گیریم. فیلم نامه عمیقا قوی در عین حال ریزبافت است همراه با ریزه کاری هایی که بار عاطفی فیلم را به دوش می کشد. ریتم فیلم به شدت رعایت شده است. سکانسی شلوغ و پر آواز، سکانس بعدی در سکوتی که ناشی از ناشنوا بودن خانواده است. همین طور کمدی درجه یک‌ فیلم هم از دیگر ویژگی های «کودا»بود.

ضمن این که بسیاری از مفاهیم انسانی و اجتماعی هم در فیلم عنوان شده بود. مانند وقتی که دوست «رابی »که خانواده ای سالم از لحاظ جسمی دارند، درگیر اختلافات عمیق خانوادگیند، در حالی که خانواده ی «رابی »با وجود همه ی مشکلاتشان، عاشقانه یکدیگر را دوست دارند. فیلم «کودا» از آن دست فیلم هایی است که به دیدن دوباره اش می ارزد، زیرا چنان مخاطب را با خود همراه می کند که کاراکترهایش تا روزها در ذهنتان همراه هستند.