نقد فیلم آستیگمات

استيگمات فيلمى در نقد خشونت
شنبه 28 خرداد 1401
لاله عالم

فيلم استيگمات، با وجود شخصيت هاى متعددش و داستانك هاى درون ان را بايد يك فيلم شخصيت محور با فيلمنامه اى كلاسيك دانست. شخصيت اصلى (قهرمان) فيلم، مردى است كه دچار ضعف هاى شخصيتى و مالى است. او به همراه زن و فرزندش در كنار مادرش، در خانه پدرى، زندگى مى كند. فيلم استيگمات زندگى شخصيت اصلى، مهران، با بازى محسن كيايى را از جايى شروع مى كند كه همسرش، سميرا، با بازى باران كوثرى وى را ترك كرده است و از كار اصلى اش، رانندگی بيكار شده و حال مشغول پرورش زالوست. مادر وى با بازى "مهتاب نصيرپور"، مسئول رسيدگی به فرزندش كسرا است و او را به مدرسه و كلاس هاى اموزشی مى برد، رانندگی مى كند، كارهاى خانه از قبيل اشپزی و ... را هم به عهده دارد.

مهران براى اينكه بتواند بر ضعف های خود فائق شود و دوباره با همسرش زندگى خوبى بسازد بايد هم برروی شخصيتش كار كند و هم توان مالى خود را بالا ببرد. اسم فيلم استيگمات است كه نوعى بيماری چشمى محسوب مى شود و به نوعى كج بينى و درهم و برهم ديدن است. تيتراژ فيلم بسيار جالب است. اسم دست اندر كاران همراه در كنار حروف بينايي سنجى با اسم و موضوع فيلم همخوانی دارد.
كسرا فرزند مهران كه در سن بلوغ است، عينك مى زند و خيلی از وقايع و رويدادهاى فيلم را از ديد وى مى بينيم. همچنين استيگمات در اين فيلم يك مفهوم كنايی نيز دارد، چون دنيا و و رويدادهايى كه كسرا مي بيند و درك مى كند، درهم برهم و نا متعادل است. پدرى كه او را كره خر آقا صدا مى زند، مست مى كند، كار اصلی خود را به دليل اعتيادش به الكل از دست داده و حالا دل خوش به پرورش زالو است و پول و هزينه پرورش انها را از مادر يا در حقيقت مادربزرگ كسرا مى گيرد و در حقيقت با پول مادرش زندگى می كند.

سميرا، مادر كسرا نيز، چندان مسئوليت پذير نيست و ماندنش در زندگى انها در گرو خانه داشتن مهران و داشتن كار دائمى وى است. زمان هايى هم كه اشتى مى كند و به خانه بر مى گردد، بيشتر حالت سبكسرانه دارد و نه مادرى، گويي او هم مانند همسرش، زندگى را جدى نگرفته و مسئوليت پذير نيست.

كارگردان براى به تصوير كشيدن اين داستان تلخ از بازيگران حرفه اى و مطرح، حتى براى نقش هاى كوتاه استفاده كرده است و توانسته بازى هاى بسيار خوب و متفاوتى از انها بگيرد. چون كارگردان به خوبى واقف است، نمايش زندگى روزمره و طبيعى بسيار سخت تر از نشان دادن زندگى لاكچری و پرزرق و برق است و هر بازيگرى سمپاتيك نيست تا مخاطبان را با خود همراه كند، خصوصا در نشان دادن فيلم هاى رئال و ناتوراليستى كه تمام بار جذب مخاطب بر عهده بازيگر است و نسبتا فيلم جذابيت هاى خاص ديگرى ندارد.

محسن كيائى در نقش پدر بى مسئوليت، خوش درخشيده است و يك نقش كاملا متفاوت از انچه از وى در اكثر فيلم ها ديده ايم را بازى مى كند و اين قدرت و توانايی كارگردان را نشان مى دهد كه توانسته كليشه يك بازيگر را بكشند. همچنين وى توانسته يك بازى متفاوت در يك نقش متفاوت از بهنوش بختيارى بگيرد. از اين نظر شايد بتوان اين كار وى را با كارگردانان مطرحى چون تقوايی و فرهادی مقايسه كرد. 

در فيلم كاغد بی خط تقوايی توانست از هديه تهرانى و خسرو شكيبايی سوپر استار هاى زمان خود بازى هاى متفاوتى بگيرد يا اصغر فرهادی كه او هم توانست از هديه تهرانی در فيلم چهارشنبه سورى بازى متفاوتى بگيرد و كليشه زن يخى و قدرتمند وى را فرو بريزد.

نيكى كريمى، مهتاب نصيرپور، سيامك صفرى، هادى حجازى فر، باران كوثرى نيز بازى هاى خوبى از خود به جاي گذاشته اند، البته بازى هاى انها طبيعى و متناسب با فيلم و نقششان است اما خيلى با بازى هاى ديده شده از انها تا كنون متفاوت نيست، گرچه برخى از انها نقش هاى كوتاه بسيار جالب و جذابى در فيلم به عهده دارند.

فيلمبردارى فيلم هم متناسب با وضعيت رئال فيلم است و حركات اضافى دوربين ديده نمى شود. طراحی صحنه و لباس نيز خوب و در خدمت فيلم است. همه عوامل كمك كرده اند تا كارگردان بتواند مفاهيم فيلمنامه نويسان فيلم را به تصوير بكشد و نهايتا شخصيت اول فيلم، مانند تمام فيلم هاى اين چنينى نياز به يك تحول دارد تا به خودش بيايد و بتواند بر ضعف هايش فائق شود. اين فيلم همچنين نقد خشونت است، پدر مهران، دست به زن داشته و حاصل چنين شخصيتی در پيری برايش اوارگى و يك خانواده نا بسلمان به ارمغان اورده است، ضعف های شخصيتی مهران نيز حاصل رفتار چنين پدرى است، او نيز همسرش را می زند و حتى نسبت به مادرش هم خشونت دارد. در مدرسه معاون، كودك را به جرم نامه نگارى كتك مي زند و نهايتا، مهران با روبرو شدن با معلم فرزندش و همسر وى و دانستن واقعيت ها به خودش می ايد و مي فهمد اگر نخواهد بر ضعف هايش مسلط شود، شخصيتي بدتر از پدرش خواهد بود و فرزندش از وى اينده بدترى خواهد داشت.

شايد ديالوگ همسر معلم گوياترين شاهد اين مدعا باشد، زمانى كه مهران مى گويد كه باور نمى كند كه فرزندش اين نامه را نوشته باشد و همسر معلم در جواب مى گويد وقتي تو باباش باشى بايد از اين بدترش را هم بنويسد. در اين فيلم تيره و تار كورسوهاى اميد هم ديده مى شود، توجه شما را جلب مي كنم به سكانس داخلى اداره كه رانندگان براى استخدام با يك ازمايش ناگهانى اعتياد روبرو مى شوند و كارمند ازمايشگاه جمله اى مى گويد كه مضمون ان اين است كه افرادى كه در ان لحظه انجا را ترك كند به منزله معتاد بودن انها است و از كار معلق مى شوند و دوربين بر روى مهران ثابت مى ماند كه همچنان بر روى صندلى اش نشسته است يا صحنه ما قبل اخر فيلم كه مهران از پسرش مى پرسد كه من تا حالا تو را زدم و پسر مى گويد: نه و مهران پاسخ مى دهد از اين به بعد هم هيچوقت نمى زنم. همچنين سكانس اخر كه از اسمان برف مى بارد و جهت چشمان پسر كه مى توان ان را به ختم خير شدن اوضاع تلقى كرد.